سهم ایران اسلامی از صنعت پردرآمد گردشگری جهانی و موانع پیشرو - بخش پایانی
سوء استفاده و ضعف در جذب گردشگر برای صنعت توریسم
سمیه دولتی
در دهههای اخیر گردشگری به عنوان یک پدیده اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و... مهم به صورت فراگیر و جهانی درآمده است به طوری که در جهان همواره روند رو به رشدی را داشته است و سبب پیشرفت و توسعه اغلب صنایع در سراسر جهان بوده است و البته شناخت مردم جهان از فرهنگها، رسوم پیشینه و تاریخی یکدیگر سبب بیداری ملتها شده و دولتهای استکباری قادر نخواهند بود با ایجاد فاصله بین ملل مختلف به اهدافشان برسند.
مقام معظم رهبری در سخنان خود بارها بر بحث اقتصاد مقاومتی در کشور تأکید فرمودهاند. به گفته ایشان «کاهش وابستگی به صنعت نفت یکی دیگر از الزامات اقتصاد مقاومتی است، این وابستگی، میراث شوم صد ساله ماست.»
رهبر معظم انقلاب در خصوص استفاده از ظرفیتهای اقتصادی گردشگری میفرمایند: «من تصورم این است که اگر مسئولین کشور بتوانند از همین مسئله گردشگری به شکل درست، با تبلیغات صحیح و با جهتگیری صحیح استفاده کنند، درآمد آن، کشور را از همه معونههای دیگر بینیاز میکند.»
نقش گردشگری در توسعه پایدار
براساس گزارش سازمان جهانی گردشگری، به منظور توسعه پایدار بخش گردشگری بسیاری از کشورهای در حال توسعه، گردشگری را اولویتی در سیاستهای توسعه ملی خود در نظر گرفتهاند و در حال تلاشاند تا از حمایت سازمانهای توسعهای برای افزایش سهم گردشگری در کاهش فقر استفاده کنند.
به نقل از خبرگزاری میراث آریا، رضا برومند، مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان هرمزگان، در مراسم افتتاح رشته راهنمای گردشگری در هنرستان کار و دانش غدیر خم هرمز، میگوید: «توسعه بدون استفاده از ظرفیت نمیشود، باید انسانهای خلاق و کارآمد را پیدا کرده و آنها را به کار بگیریم و از آنان حمایت کنیم، نباید آنها را به حاشیه برانیم، باید از تمام ظرفیتها استفاده کرد.»
وی میافزاید: «امروز برای سرمایهگذاری باید بستر فراهم باشد تا سرمایهگذار دچار مشکل نشود، در آموزش و پرورش نیز این بستر فراهم بود.»
برومند ادامه میدهد: «یک مجموعه عظیم، نیروی کارآمد و پرتوان در آموزش و پرورش وجود داشت، نگاه آنان نگاه حرکت بود اما در دستگاههای دیگر متأسفانه این موضوع نیست؛ اگر بخواهیم آموزشی دهیم باید نیاز سنجی صورت بگیرد که خوشبختانه این بسترها در حال مهیا شدن است و تا پایان سال اتفاقات بسیار خوبی رخ خواهد داد.»
وی با اشاره به این که توسعه قالبپذیر نیست بلکه خلاقیت و استفاده از ظرفیت میخواهد، اضافه میکند: «ما در دستگاههای اجرایی دست و پای خود را بسته و حرکت نکردهایم، هنوز متأسفانه برخی مدیران ما درگیر مسائل قومی و سیاسی و جناحی هستند که این موضوع به رشد ختم نمیشود، اگر احساس کردیم کاری کردیم احساس کمال است.»
معاون آموزشی متوسطه اداره کل آموزش و پرورش استان هرمزگان همچنین میگوید: «یکی از اصلیترینمحورهای توسعه بحثآموزشی است، ما زمانی میتوانیم توسعه را به شکل کامل داشته باشیم که نیروی انسانی لازم و ماندگار را در استان بتوانیم تربیت کنیم، بر همین اساس نقش آموزش و پرورش و دانشگاه نقش برجستهای است.»
وی در ادامه میگوید: در بحث تربیت نیروی ماهر علیالخصوص در کار و دانش باید رشتههایی را براساس آمایش سرزمین و منطقه شناسایی کنیم و این رشتهها را راهاندازی کنیم، افتتاح رشته راهنمای گردشگری در جزیره هرمز یکی از برنامههایی است که به دنبال آن هستیم، امسال هم زمان رشته هتلداری را راهاندازی کردیم و با توجه به زمینهای که استان در بحث اقتصاد دارد، رشته بورسی را برای اولین بار در شهر بندرعباس راهاندازی کردیم.»
نقش بخش خصوصی در توسعه صنعت گردشگری
مجمع جهانی اقتصاد در گزارشی با موضوع رقابتپذیری در صنعت گردشگری در سال 2015 بر برخی تغییراتی که موجب تحول در صنعت گردشگر میشود و به نحوی مبیّن نقش بخش خصوصی در تحول صنعت گردشگری است پرداخته. از آنجمله؛ موانع اداری همچون روشهای سنتی اخذ ویزا و کنترل مرزی که موجب ازبین رفتن بخش زیادی از پتانسیل رشد صنعت گردشگری میشوند. همچنین بیثباتیها بهطور فزایندهای جریان گردشگری را تحت تأثیر قرار داده است به همین جهت افزایش امنیت و بهرهوری از طریق پیشرفت فناوری و فرایندهای نوآورانه اعمال میگردد.
مشکلات موجود در جذب استعدادهای برتر این صنعت در کشور و همچنین همکاری بخش دولتی و خصوصی برای تطبیق نیازهای بازار و پیشرفت تکنولوژی و عدم سرمایهگذاری در زیرساختهای صنعت گردشگری با وجود رشد این صنعت است.
سید امید عرب، فعال بخش گردشگری در گفتوگو با گزارشگر روزنامه کیهان میگوید: «در صنعت گردشگری موانع و مشکلاتی در مسیر توسعه و پیشرفت وجود دارد از قبیل رانتهایی که به بعضی افراد داده میشود خصوصاً افراد غیرمتخصص. مصداق آن طبق مستندات موجود 22 سال با یکی از بزرگترین شرکتهای کمپینگ دنیا کار کردیم و مطیع قوانین بودیم بهطوری که در تمام ایستگاهها میبایست مجوز ثبت ساعت میشد. با توجه به اینکه سرعت حرکت اتوبوس 35 کیلومتر در ساعت بود. که با درنظر گرفتن چگونگی طی مسافت 4000 کیلومتر و کیفیت آن تا انتهای سفر و مسافران داخل اتوبوس که به شکل گهواره طی مسیر میکردند، عملاً نوعی کارشکنی در کار ما بود، چون مجوز سرعت 35 کیلومتر در ساعت کار ما را برای جابهجایی گردشگران خارجی بسیار دشوار میکرد.»
وی میافزاید: «حال بحثی در خصوص محدودیت سرعت نیست زیرا این محدودیت درجهت تأمین امنیت مسافران مصوب شده است. اما مشکل آنجاست که چرا دیگرانی که وابسته و تحت نظارت دولت هستند بدون هیچ محدودیتی و با کمترین مانع و دستاندازهای قانونی و با تبصرههای خاص تردد میکنند خصوصاً در سالهای اخیر. اینها همین مسیر را بدون توقف در پاسگاهها با سرعت 100 کیلومتر در ساعت طی میکنند حتی در اتوبانها و بزرگراهها بدون اسکورت تردد میکنند در حالی که باید حداقل اسکورت داشته باشند در صورت انتقاد هم برخورد میشود.»
عرب ادامه میدهد: «متأسفانه در صنعت گردشگری هم فساد و رانت بیداد میکند و هم نبود نظارت، مصداق بارز آن مجوز برای فلان آژانس دولتی برای فعالیت و غیرمجاز بودن فلان آژانس خصوصی است.
چنانچه قرار است این صنعت انحصاری باشد، اعلام کنند تا افراد به حرفه دیگری روی آورند اما اگر مطابق قوانین بینالمللی همه افراد فعال در این صنعت که ایده جدید و خلاق دارند بتوانند فعالیت کنند در واقع میتوان گفت بازار سالم بهوجود میآید.»
این فعال بخش گردشگری همچنین میگوید: «در کشور ما بعضی از مردم به علت بیاطلاعی به حقوق یکدیگر احترام نمیگذارند و اغلب شاهد هستیم با بیاحتیاطی به طبیعت آسیبهای جدی وارد میکنند و همچنین به اکتشافات تاریخی بیتوجه هستند. در کشورمان روستاهایی با پیشینه تاریخی بسیار داریم اما امکانات و بودجه برای آنها اختصاص داده نمیشود و اگر هم میشود، به نتیجه نمیرسد، در کل تخصیص امکانات گردشگری برای روستاهایی که از پتانسیل و قابلیتهای ارشمند و دیدنی برخوردارند و میتوانند از قطبهای گردشگری ایران به شمار آیند بسیار ضعیف است.»
وی در ادامه میافزاید: «از دیگر مشکلات این صنعت میتوان به عدم مدیریت صحیح اشاره کرد، مدیریتی که هیچ تخصص و تجربهای در این حوزه ندارد و همچنین سفارتخانهها هم در این بین بسیار ضعیف عمل کردهاند. عدم تبلیغات مناسب از سوی آنها بهعنوان رایزنهای فرهنگی که از بودجه کشور استفاده میکنند. بهعنوان مثال در کشورهای فیلیپین، ماداگاسکار، مجارستان و کشورهایی از این قبیل که پتانسیل بالایی برای گردشگری دارند باید تبلیغات گستردهای انجام گیرد تا بتوان گردشگران این کشورها را به داخل ایران آورد.»
عرب تصریح میکند: «با توجه به این که آژانسها جهت تبلیغات درخصوص گردشگری از رسانههای خارجی ممنوعیت دارند و این قانون کشور ماست و قابل اقدام است، همین موضوع وظیفه سفارتخانهها و امکانات دولتی را بیشتر میکند. در واقع تبلیغ آژانسها و تبلیغات کشور از چه طریقی باید انجام گیرد که آژانسدارانی که سرمایهگذاری کردهاند و چندین نفر هم در آن جا مشغول به کار کردهاند بتوانند سودی کسب کنند و به فعالیت خود ادامه دهند. با این شرایط آژانسهای خصوصی توان رقابت با آژانسهای دولتی که از تخفیفات ویژه و بالای هتلها برخوردارند و در تمام ایام سال امکان رزرو دارند را ندارند و در نهایت تعطیل خواهند شد.»
وی تأکید میکند: «در حال حاضر وضعیت این صنعت در کشورمان خوب نیست و برخلاف آمارها و مانورهایی که داده میشود از جانب دولتمردانی که از ظاهر و چهره مردم در یک مسافت کوتاه میران رضایتمندی یک ملت را حدس میزنند! اگر ما 6 یا 7 میلیون گردشگر داشتیم، الان که فصل گردشگری ایران است، موزهها و گردشگاههای ما باید مملو از گردشگر باشند که متأسفانه اینگونه نیست. با توجه به تنشهای منطقه، برخی از گروههای گردشگری سفرشان را به ایران لغو کردند از جمله حدود 75 نفر از گروههای توریستی بنده سفرشان لغو شد و این نشاندهنده تبلیغات ضعیفی است که در خصوص امنیت در جذب گردشگر در سفارتخانههای ما در کشورهای خارجی صورت میگیرد.»
این فعال گردشگری اضافه میکند: «باید رسانههای زبانهای خارجی ما فعالتر باشند و روی معرفی ایران با برنامههای مدون و زیبا و کارشناسانه با متدهای تبلیغاتی روز دنیا و تعاریف مستند از مکانهای دیدنی تمرکز شود. اغلب گردشگران افراد میانسال هستند چرا که جوانها به علت نبود وقت و مسافت زیاد از کشورشان تا ایران ترجیحاً اوقات فراغتشان را در کشورهای نزدیک سپری میکنند والبته 80 درصد دلیل عدم حضور توریستهای جوان نبود برنامهریزی و امکانات برای جذب گردشگران جوان است.»
وی با بیان اینکه اکثر گردشگران با نیت ماجراجویی به ایران سفر میکنند اما بعد از آشنایی با مردم مهماننواز و مهربان ایران مجذوب فرهنگ اصیل ایرانی میشوند، میگوید: «از حضور گردشگر نباید هراسی داشت بلکه میبایست در کشور فرهنگسازی صورت گیرد تا مردم علیالخصوص جوانان ما آمادگی و ظرفیت لازم را جهت پذیرش گردشگر در کشور داشته باشند تا انشاءالله بتوانیم در صدور انقلاب و فرهنگی ایرانی اسلامی هم موفقیتهای بیشتری داشته باشیم.»
اهمیت سرمایهگذاری در صنعت گردشگری
با توجه به اینکه صنعت گردشگری در ارزآوری و پیشرفت کشور در بخش سرمایهگذاری خارجی بسیار حائز اهمیت است لذا لازم است برای این صنعت توجه ویژه قائل شد و سرمایهگذاری کرد.
حسن واثقی مدیر یک آژانس گردشگری درگفتوگو با گزارشگر روزنامه کیهان میگوید: «کم و بیش گردشگر وارد کشور میشود اما وقتی امکانات در حد انتظارشان نیست دیگر به عنوان ابزار تبلیغاتی عمل نمیکنند و با نارضایتی آنها روبهرو میشویم و همچنین آموزش عمومی به افراد در شهرهایی که قطب گردشگری هستند درخصوص نحوه برخورد مناسب با گردشگران خارجی و توسعه فرهنگ گردشگری در کشور یک امر لازم و ضروری است.»
وی میافزاید: «متأسفانه گاهی شاهد هستیم به جای مرمت بناهای قدیمی و تاریخی در شهرها و روستاهایی با قابلیتهای گردشگری به بازسازی و نوسازی آنها میپردازند در حالی که بیشتر گردشگران با هدف بازدید از مکانهای تاریخی به ایران سفر میکنند.»
واثقی تصریح میکند: «معطلیهای طولانیمدت در حین ورود به کشور و قوانین پر دستانداز در این حوزه بسیار مشکلساز است. اغلب گردشگران با پذیرش قوانین حاکم وارد کشور میشوند اما متأسفانه با برخی رفتارهای غلط از قبیل تعارفات، اکاذیب و بزرگنمایی بسیار مشکل دارند و اینگونه رفتارها منجر به عدم اطمینان میشود.»
وی همچنین تأکید میکند: «باید قطبهای گردشگری ایران را توسعه داد ایران از غنیترین کشورهایی است که بیشترین سازهها و روستاهای تاریخی و قدیمی را دارد که باید در معرفی و مرمت آنها کوشید.»
وی تأکید میکند: «میتوان از جلب رضایت گردشگران برای تبلیغ و جذب گردشگران بیشتری استفاده کرد.»