گالیا توانگر
هر جا که سر بر می‌گردانم، بر شیار‌های پیشانی کارگری، زنگوله‌های عرق نشسته و در دلش هزار مطالبه ریز و درشت و البته بجا نهفته است.
 بازار پوشاک داخلی علی‌رغم ظرفیت‌های بالایی که برای‌اشتغالزایی نسل جوان دارد، این روزها احوالش چندان مساعد نیست. همان طور که در شماره‌های پیشین این گزارش واکاوی شد، یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی تولید کنندگان پوشاک در حال حاضر چالش افزایش تصاعدی قیمت مواد اولیه است. هر چه هزینه تولید داخلی بیشتر تمام شود، کارگاه‌های خرد مجبور به رد کردن کارگران خود و حتی تغییر کاربری هستند، چرا که با بالا رفتن هزینه تولید داخل، قیمت تمام‌شده پوشاک داخلی از قیمت پوشاک بنجل وارداتی بیشتر می‌شود و برخی اقشار ضعیف از سر ناچاری به سمت کالای ارزان ولو بی‌کیفیت وارداتی کشیده می‌شوند.
باید توجه داشت که صنعت پوشاک داخلی تک شاخه‌ای نیست و ده‌ها شاخه دیگر از قبیل زیپ، کش، نخ، پارچه و حتی شاخه‌هایی چون اتو کشی نهایی پوشاک تولید شده که به مراحل آماده‌سازی کار معروفند در وابستگی با صنعت پوشاک داخلی هستند.
بنابراین اگر بخواهیم صنعت پوشاک داخلی رونق پیدا کند، ناگزیریم که چالش‌های پیش روی این صنعت را با تدبیر ضربتی حل کرده و صدها کارگر مشغول در این بخش را از خطر بیکاری رهایی بخشیم.
مشتری کم پیدا شده است
فرهاد آذان‌پور یک تک فروشی پوشاک در کوچه برلن برایمان با گلایه می‌گوید: «حقیقت این است که قدرت خرید مردم به شدت پایین آمده است. من از هشت صبح به مغازه می‌آیم، جلو مغازه‌ام را آب و جارو می‌کنم و منتظر مشتری می‌نشینم. نه اینکه مشتری فراوان باشد، به این خاطر زود به مغازه  می‌آیم تا سرم گرم شود و فکر و خیال به من فشار وارد نکند. خلاصه تا ظهر منتظر می‌نشینم تا بلکه یکی دو مشتری بیایند، قیمت بگیرند و بروند. آن هم آیا بخرند، آیا نخرند.»
از وی سؤال می‌کنم: «آیا بازار پوشاک وارداتی داغ‌تر از پوشاک داخلی است؟» وی پاسخ می‌دهد: «نه، الان با بالا رفتن قیمت ارز واردات پوشاک سودی ندارد. اتفاقا اگر مشتری قصد خرید داشته باشد، پوشاک ایرانی و تولید داخل می‌خرد. این یک فرصت خوب برای ارتقای کیفیت تولید داخل و جلب اعتماد بیش از پیش مشتری نسبت به پوشاک داخلی است، به شرط آنکه مسئولان مشکلات تولید کنندگان داخلی را جدی گرفته و برای رفع آنها بکوشند.»
درسؤال دیگری از این فروشنده پوشاک تولید داخل می‌پرسم: «شما با چند درصد سود کارهایتان را می‌فروشید؟» وی می‌گوید: «گاهی بنا را بر 20 درصد سود می‌گذاریم، اما وقتی مشتری وارد مغازه می‌شود و پی به وضعیت معیشتی و اقتصادی‌اش می‌بریم، ممکن است تا ده درصد سود هم از رای و نظر خود پایین‌تر بفروشیم.»
تولید‌کننده، در صف انتظار
 مواد اولیه بی‌کیفیت
صادق محمدی یک زیپ کار با گلایه به گزارشگر کیهان می‌گوید: « به این زیپ‌ها نگاه کنید، همگی درجه سه هستند. ما چاره‌ای جز پیدا کردن بنکداری که مواد اولیه ارزان می‌فروشد، نداریم. تازه اگر آن هم پیدا شود. چون الان جنس ارزان را به آشنایان درجه یک خود می‌دهند و ما باید برای تامین مواد اولیه کارمان چندین ماه در صف انتظار قرار بگیریم.»
وی که در حین دوختن زیپ با چرخ صنعتی‌اش به بی‌دوام بودن این نوع از زیپ‌ها ‌اشاره می‌کند و ما با چشم خود می‌بینیم که پارچه کنار دندانه‌ها چطور تار و پودش جدا می‌افتند و گویی ریسه می‌روند!
مدیریت صنعت پوشاک
 فقط با بخشنامه!
رضا تازیکی، مدیر ملی طرح توسعه کسب و کار و ‌اشتغال پایدار (تکاپو) وزارت کار درباره آخرین آمار ‌اشتغال صنعت پوشاک در کل کشور می‌گوید: «وزارت صنعت یک رویکرد انفعالی در کل زنجیره نساجی و پوشاک دارد و هیچ سیاست فعالی طی سالیان اخیر در حوزه پوشاک نداشته است. از نشانه‌های آن هم این است که در واقع فقط با صدور بخشنامه‌های روزمره این صنعت را مدیریت می‌کند».
وی می‌افزاید: «از سوی دیگر تجربه صنعت پوشاک در دنیا نشان داده که سیاست گذاری در کل زنجیره صنعت نساجی بیشتر باید در بخش «توسعه و تولید پوشاک» متمرکز باشد.»
مدیر طرح توسعه کسب و کار و ‌اشتغال پایدار با بیان اینکه در حوزه پوشاک بالغ بر ۵۴۰ هزار نفر، در حوزه نساجی ۱۹۰ هزار نفر و در حوزه تولید پنبه نیز حدود ۳۰ هزار نفر شاغل هستند، تاکید می‌کند: «نکته قابل تامل این است که سیاست گذاری ما در ضعیف ‌ترین حلقه زنجیره ارزش یعنی پنبه و نساجی متمرکز شده است، در حالی که «پوشاک» پرثمرترین زنجیره صنعت نساجی است.»
تازیکی با بیان اینکه فرایند تبدیل پنبه به الیاف و پارچه ۴۰۰ درصد ارزش افزوده دارد، اما وقتی این پارچه تبدیل به پوشاک می‌شود، ارزش افزوده آن به ۹۰۰ درصد می‌رسد، می‌گوید: «این آمار نشان می‌دهد که قطعا سیاست گذاری‌ها باید در حوزه پوشاک باشد.»
وی همچنین درباره ممنوعیت واردات پوشاک توضیح می‌دهد: «هیچ وقت هیچ صنعتی با ممنوعیت رشد نکرده است. تجربه حمایت از صنعت خودرو را در کشور مشاهده می‌کنیم و هیچ وقت در ۴۰ سال گذشته اتفاق خاصی در این صنعت رخ نداده است، بنابراین اگر بگوییم «در این مقطع نباید واردات پوشاک برای حمایت از این صنعت صورت گیرد»، هیچ وقت «این مقطع» تمام نمی‌شود.»
مدیر طرح ملی تکاپو با بیان اینکه یکی از کشورهای همسایه که کشوری پیشرو در حوزه پوشاک است درهیچ مقطعی هیچ ممنوعیتی در حوزه واردات پوشاک ایجاد نکرده است، می‌گوید: «با اعمال ممنوعیت واردات در صنعت پوشاک، بسیاری از تولیدکنندگانی که در ایران سرمایه‌گذاری کردند در حال خروج از کشور هستند.»
تازیکی با ‌اشاره به اینکه بحث سیاست گذاری در هر صنعتی یکی از نیازهای صنعت است، می‌گوید: «ما در صنعت پوشاک استانداردها و حتی آزمایشگاه مرجع نساجی در کشور نداریم. یا حتی تولیدکنندگان ما در صنعت پوشاک استانداردهای مشخصی را رعایت نمی‌کنند و به همین دلیل تجارت الکترونیک در صنعت پوشاک صورت نمی‌گیرد.»
وی همچنین به ضعف‌های آموزشی در حوزه تربیت نیروی ماهر در صنعت پوشاک ‌اشاره کرده و   می‌گوید: «تامین نیروی انسانی ماهر در صنعت پوشاک بسیار مورد نیاز است. ما در یکی از کشورهای همسایه خود، ۲۸ رشته آموزشی مرتبط با پوشاک داریم در حالی که در ایران سه رشته در آموزش عالی پیش‌بینی شده است؛ در حوزه آموزش‌های مهارتی نیز از ۱۹۰ آموزشگاه فنی و حرفه‌ای در تهران حتی یک آموزشگاه فنی و حرفه‌ای در حوزه آموزش پوشاک به آقایان نداریم. این سیاست گذاری‌هایی است که دولت باید انجام دهد.»
مدیر طرح ملی تکاپو در تکمیل صحبت‌هایش تاکید می‌کند: «در حالی که یکی از مهارت‌های مورد نیاز کشور نهاد اتصال با برندهای بین‌المللی و اتصال با تولیدکنندگان داخل در جهت سفارش پذیری است، جای خالی چنین نهادی برای افزایش سفارش پذیری تولیدکنندگان داخلی نیز احساس می‌شود.»
ظرفیت‌های صنعت نساجی داخلی مغفول مانده است
علیرضا حائری عضو هیئت مدیره جامعه متخصصین نساجی ایران با بیان اینکه ایران هم اکنون تولیدکننده پارچه شلوار و لباس‌های جین است، می‌گوید: «صنعت نساجی ایران در تولید پارچه جین، پیشرفت خوبی داشته و توانسته حجم بالایی از این نوع پارچه را با کیفیت بسیار بالا تولید کند؛ به نحوی که بسیاری از پوشاک جین که در داخل کشور به اسم برندهای خارجی عرضه می‌شود، تولید پارچه و دوخت آن در داخل کشور انجام می‌شود، اما به دلیل رغبت مشتریان به اجناس خارجی، به اسم برندهای خارجی فروخته می‌شود.»
عضو هیئت مدیره جامعه متخصصین نساجی ایران می‌افزاید: «از سوی دیگر، ایران در تولید بسیاری از پارچه‌های خاص نیز تبحر بسیاری دارد؛ اما در مورد برخی دیگر از جمله چادر مشکی، اگرچه رشد مناسبی طی سال‌های اخیر ایجاد شده و یک کارخانه در شهرکرد، با کیفیت بسیار بالایی مشغول تولید است، اما همین چادرمشکی، نماد توسعه نیافتگی صنعت نساجی ایران شده است که برداشتی بسیار غلط است.»
وی تصریح می‌کند: «چادر مشکی یک پارچه خیلی حساس است و بافت آن، از پیچیدگی‌های خاص فنی برخوردار است و با هر نخی نمی‌توان آن را بافت؛ یعنی نخ فیلامنت ظریف نیاز دارد و بافت آن نیز خیلی مخصوص است. از همه مهم‌‌تر، رنگرزی و تکمیل آن است؛ چراکه چادر مشکی باید از یک رنگرزی مناسب برخوردار باشد که در مقابل نور و سایش، مقاومت داشته باشد؛ ضمن اینکه این نوع پارچه باید اتوخور خوبی باشد و چروک نشود.
از سوی دیگر، به دلیل اینکه چادر مشکی به لحاظ قد خود ممکن است به زمین کشیده شود؛ نباید گرد و غبار را به خود جذب کند؛ پس خصوصیاتی باید در رنگرزی و تکمیل این پارچه رعایت شود و این گونه است که پارچه چادر مشکی، خط تولید مخصوص خود را می‌خواهد. در گذشته چند کارخانه داخلی که بافندگی هم بوده و موفق در بافت بودند، تلاش کردند که با همان ماشین‌ها، چادر مشکی تولید کنند و مقداری از تولیدات آنها هم به بازار عرضه شد؛ ولی چون خط تولید مخصوص چادر مشکی را نداشتند، در بازار موفق نبودند؛ اما اکنون یک شرکت تولیدکننده داخلی در شهرکرد، تکنولوژی مخصوص تولید چادر مشکی را وارد کشور کرده و توانست کیفیت و انتظار مشتری را برآورده سازد.»
وی با بیان اینکه راه‌اندازی یک خط تولید پارچه چادر مشکی، ۲۰ تا ۲۵ میلیون دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد، اظهار می‌کند: «این میزان سرمایه ‌گذاری بستگی به ظرفیت کارخانه دارد؛ اما با ظرفیت سالانه ده میلیون متر، بین ۲۰ تا ۲۵ میلیون یورو نیاز ارزی برآورد شده است؛ شاید به همین خاطر است که توسعه این بخش از صنعت نساجی با کندی پیش رفته است.»
این کارشناس صنعت نساجی خاطرنشان می‌کند: «هم اکنون خط تولیدی که در شهرکرد مشغول به تولید است، از کشور کره جنوبی وارد شده و البته برخی کشورهای اروپایی همچون آلمان، سوئیس و ایتالیا نیز خطوط ریسندگی و بافندگی مدرن دارند که از آنها نیز می‌تواند خط تولید و تکنولوژی وارد شود.»
واردات باید مدیریت شود
 نه ممنوع
حائری عضو هیئت مدیره جامعه متخصصین نساجی ایران با تاکید بر اینکه تولیدکنندگان صنعت نساجی، به هیچ عنوان با ممنوعیت واردات موافق نیستند، می‌گوید: «واردات نباید ممنوع بشود؛ بلکه باید برای تولید‌کننده شرایطی برابر با واردکنندگان در نظر گرفته شود، این در حالی است که هر کالایی که دچار ممنوعیت شود، به طور قطع دچار ضرر و زیان در درازمدت خواهد شد، ممنوعیت واردات هر کالایی، انحصاری را ایجاد می‌کند که به نفع آن صنعت نیست و اگرچه ممکن است به نفع دو یا سه تولیدکننده خاص باشد و آنها کالا را گران‌تر عرضه کنند؛ ولی در کل، به نفع صنعت کشور نیست.»
عضو هیئت مدیره جامعه متخصصین نساجی ایران می‌گوید: «در حوزه نخ‌های فیلامنت پلی‌استر نیز رشد خوبی داشته‌ایم که باید توسعه یابد.»