توجه به هشدارهای گرمازدگی در فصل تابستان- بخش نخست
گرمازدگی پدیده‌ای قابل درمان اما دارای خطرات جدی
فریده شریفی
فصل تابستان و هوا گرم شده است. این افزایش دمای هوا به ویژه در شهرها و استان‌های جنوبی و کویری کشور موجب بروز عارضه گرمازدگی شده است.
گرمازدگی به راحتی قابل پیشگیری و درمان است اما شرط مهم جلوگیری از چنین عارضه‌ای، انجام درمان‌های مقدماتی و اولیه است و پس از آن مراجعه به پزشک از مهم‌ترین عوامل درمان این پدیده است. چنانچه درمان‌های ساده به موقع انجام نشوند، وضعیت خطرناک خواهد شد چرا که ممکن است به آسیب‌های جدی یا حتی به مرگ منجر شود.
گرمازدگی به هم خوردن تعادل در مکانیسم‌های دمایی بدن است و تولید گرما در بدن، به علت افزایش شدید حرارت محیط و ناتوانی در دفع حرارت ایجاد می‌شود، در این حالت سیستم تنظیم‌کننده دمای بدن، به دلیل قرار گرفتن طولانی مدت در هوای گرم یا تولید بیش از حد گرما در بدن و یا وجود هر دو حالت، از کار می‌افتد. درحالت گرمازدگی بدن نمی‌تواند گرمای اضافی خود را دفع کند، در نتیجه دمای بدن خیلی افزایش می‌یابد که می‌تواند اندام‌های اصلی را تخریب کند.
علائم گرمازدگی
به هنگام بروز عارضه گرمازدگی دمای درون بدن به حدود 40 درجه سانتی‌گراد می‌رسد که به علت فعالیت شدید یا گرمای هوا ایجاد می‌شود، در چنین حالتی سلامتی انسان به خطر می‌افتد و مراجعه به پزشک ضروری و الزامی است.
«امین صالحی» کارشناس تغذیه درباره بروز این عارضه در هنگام فصل تابستان به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «گرمازدگی وقتی اتفاق می‌افتد که سیستم تنظیم حرارت بدن نمی‌تواند افزایش حرارت محیط را تحمل کند که معمولا چنین حالتی در هنگام تابستان به ویژه در دو ماه گرم تابستان یعنی تیر و مرداد رخ می‌دهد و مراجعین به کلینیک‌ها و درمانگاه‌ها افزایش می‌یابد.»
وی اضافه می‌کند: «متأسفانه اکثر مراجعه‌کنندگان به بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها کودکان و نوجوانان هستند که به دلیل بازی در خیابان‌ها، پارک‌ها و محیط‌های باز و بدون سایه و به دلیل تابش شدید آفتاب دچار عارضه گرمازدگی می‌شوند، در حالی که اگر از سوی والدین مراقبت شوند و به آنها آموزش داده شود که عصرها به پارک یا خیابان بروند و بازی‌های خود را انجام دهند یا در مکان‌های سرپوشیده و خنک مانند سالن‌های ورزشی به فوتبال و دیگر بازی‌ها مشغول شوند چنین مشکلاتی به وجود نمی‌آید.»
این کارشناس در ادامه سخنانش تاکید می‌کند: «فصل تابستان است و امتحانات بچه‌ها به اتمام رسیده و تعطیلات تابستانی آغاز شده است، بنابراین باید به کودکان و نوجوانان حق داد که بخواهند از تعطیلات خود استفاده کنند و با انرژی و اشتیاق بیشتری سال تحصیلی را شروع کنند اما مسیر تفریحات سالم و بازی‌های کودکانه باید از سوی والدین تعیین و کنترل شود تا علاوه‌بر آسیب‌های جسمانی، آسیب‌های روحی و روانی نیز به فرزندانشان وارد نشود.»
گرمازدگی می‌تواند به صورت خفیف، متوسط یا شدید بروز کند. این عارضه در موارد شدید حتی می‌تواند منجر به مرگ شود. علائم گرمازدگی شامل ضعف، احساس خستگی شدید و از حال رفتن است. احساس تشنگی شدید، سردرد، تهوع، استفراغ و گیجی هم از دیگر علائم آن است.
یک کارشناس فوریت‌های پزشکی درباره علائم گرمازدگی به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «ضعف و خستگی، گرفتگی و درد عضلات، استفراغ و تهوع، افزایش دمای بدن، سرگیجه، ضعف و غش، ادرار زرد تیره یا نارنجی و سردرد و اسهال از نشانه‌های گرمازدگی است. گفتن سخنان بی‌ربط، گیجی، رفتار پرخاشگر، آشفتگی و هیجان، توهم، بی‌حالی، رخوت و بی‌حسی، واکنش‌های بیش از اندازه آرام و آهسته بدن و تشنج هم از نشانه‌های گرمازدگی به شمار می‌آید. گشادی مردمک چشم و کاهش سطح هوشیاری نیز از دیگر علائم این عارضه شایع فصل گرماست.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر گرمازدگی هستند؟
بروز گرمازدگی در هنگام فصل تابستان بسیار شایع است و بزرگ و کوچک، کودک و سالمند نمی‌شناسد و برای همه ممکن است پیش بیاید، اما احتمال ابتلای کسانی که در محیط‌های خیلی گرم کار می‌کنند یا در محل کار خود در معرض حرارت بالا قرار دارند، به گرمازدگی بیشتر دامن می‌زند.
کارگران ساختمانی، کشاورزان و کسانی که به مدت طولانی در مجاورت گرما قرار دارند، آتش‌نشان‌ها و افرادی که با اجاق‌های بزرگ سر و کار دارند یا در فضاهای بسته با تهویه نامطلوب کار می‌کنند بیشتر در معرض گرمازدگی قرار دارند. شرایط بدنی و بیماری‌های خاص هم می‌تواند خطر ابتلا به گرمازدگی را بیشتر کند. داروهای مربوط به قلب و فشار خون مثل داروهای ادرارآور، توانایی بدن برای خنک کردن از طریق تعریق را کاهش می‌دهند و احتمال گرمازدگی را افزایش می‌دهند. کودکان و افراد مسن در معرض خطر بیشتری قرار دارند. چون خیلی از کودکان ساعت‌های طولانی در هوای گرم بدون اینکه استراحتی داشته باشند یا خودشان را خنک کنند یا آب کافی بنوشند مشغول بازی کردن هستند.
افراد مسن هم معمولا نسبت به افزایش دمای محیط اطراف‌شان حساس و آگاه نیستند و نمی‌توانند به موقع به دمای بالا عکس‌العمل نشان بدهند. بنابراین سالمندانی که در مکان‌های خیلی گرم زندگی می‌کنند و در خانه‌شان پنکه یا کولر ندارند ممکن است دچار گرمازدگی شوند.
خانمی که پسر کوچک خود را به بیمارستان رسالت رسانده تا از وقوع گرمازدگی در فرزندش جلوگیری کند به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «صبح که می‌شود پسرم بهانه می‌گیرد که حوصله‌ام سررفته و می‌خواهم بازی کنم و چون در یک آپارتمان 50 متری زندگی می‌کنیم و امکان بازی و دویدن در آپارتمان نیست او را به پارک رسالت در انتهای پل سید خندان آوردم تا با دیگر بچه‌ها بازی کند اما متوجه شدم که پس از مدتی صورتش برافروخته و قرمز شده و بی‌حال و سست شد و می‌گوید حالت تهوع دارم، بنابراین سریعاً او را به این بیمارستان آوردم که اگر خدای ناکرده به گرما زدگی دچار شده باشد درمان شود، چرا که اگر گرمازدگی خفیف باشد و زود معالجه شود خطری ندارد اما اگر به موقع رسیدگی نشود ممکن است آسیب‌های جدی به وجود بیاورد.»
وی اضافه می‌کند: «واقعا شروع فصل تابستان و تعطیلی مدارس برای ما پدر و مادرها تبدیل به یک مشکل اساسی شده است، چرا که سرگرم کردن بچه‌ها در خانه امکان‌پذیر نیست و اگر در خانه بمانند می‌خواهند ساعت‌های طولانی جلوی رایانه باشند و بازی کنند که برای سلامتی‌شان خوب نیست و اگر هم که بیرون بروند و در خیابان و پارک بازی کنند خطرات دیگری متوجه آنان می‌شود. از طرف دیگر هزینه کلاس‌های ورزشی یا تفریحی هم اینقدر بالاست که برای ما امکان ندارد آنها را در کلاس‌های مختلف ثبت‌نام کنیم، بنابراین با شرو ع تابستان دردسرهای ما هم شروع می‌شود و آرزو می‌کنیم که زودتر تابستان و فصل گرما سپری شود.»
این خانم خانه دار در پاسخ به این سؤال که برای سفرهای تابستانی چه برنامه‌ریزی کرده‌اید می‌گوید:« با توجه به هزینه بالای مسافرت امکان سفر هم نداریم و به غیر از کرج که پدر و مادر و اقوام همسرم آنجا زندگی می‌کنند به شهرستان‌های دیگر مسافرت نمی‌کنیم.»
پیشگیری از گرمازدگی
در کودکان
عارضه گرمازدگی در صورت عدم مراجعه و درمان به موقع می‌تواند حتی تا مرحله بیهوشی کامل و کما پیشرفت کند. به همین دلیل علائم و نشانه‌های آن را نباید نادیده گرفت و باید در اسرع وقت آنها را مورد رسیدگی قرارداد. کودک یا نوجوانی که در هوای گرم بازی و ورزش می‌کند، ممکن است به علت اینکه بدنش آب و املاح خود را از دست داده، دچار این عارضه شود.
«جواد عسگری» درمانگر که در یک کلینیک طب سنتی مشغول به کار است در این باره به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید:« اگر کودکی درجه حرارت بدنش بالا برود به نحوی که به 38 درجه برسد و علائم گرمازدگی مانند بی‌قراری، تهوع، قرمز شدن پوست، بی‌حالی و سستی در او ظاهر شود باید سریعاً به درمانگاه منتقل شود. در خانه هم می‌توان اقدامات اولیه را انجام داد تا خدای ناکرده گرمازدگی از حالت ضعیف و خفیف به شدید تبدیل نشود. در این مرحله، کافی است کودک را در محیط خنک نگه دارند و به او مایعاتی که کمی نمک در آنها وجود دارد مثل دوغ بدهند.»
وی اضافه می‌کند: «بعضی مواقع کودکانی را به درمانگاه می‌آورند که تب بالا دارند و به سرماخوردگی یا بیماری‌های ویروسی مبتلا شده‌اند و پدر و مادر به اشتباه تصور کرده‌اند که گرما‌زده شده‌اند در حالی که علائم گرمازدگی با بیماری‌های ویروسی یا عفونی تفاوت دارد و این احتمال وجود دارد که کودکان در فصل تابستان هم به این بیماری‌ها مبتلا شوند یا در برخی از مواقع اگر کودک مدت طولانی در محیط گرم مثل اتومبیل قرار بگیرد و اتومبیل تهویه مناسبی هم نداشته باشد، ممکن است دمای اتومبیل از هوای محیط خیلی بالاتر رود و کودک را دچار شوک و گرمازدگی کند، در این مرحله که خیلی خطرناک است وضربان قلب و تنفس تند می‌شود و پوست حالت خشک پیدا می‌کند، بیمار باید به سرعت به محیط خنک برده شود و چون در حالت شوک است، پاهایش از سطح بدنش بالاتر قرار گیرد.»
به گفته این درمانگر، در صورتی که کودک خیلی بی‌حال باشد و قادر به خوردن و آشامیدن نباشد ممکن است نیاز به دریافت مایعات از طریق تزریق وریدی باشد و در چنین شرایطی حتماً به پزشک باید مرجعه شود چرا که اگر درمان به تأخیر بیفتد ممکن است بسیار خطرناک و کشنده باشد.