نگاهی به نقش مساجد در جریان انقلاب اسلامی-۸
تاریخ شبستان عتیق به دوره شاه‌عباس بازمی‌گردد
معرفي شبستان‌ها
1ـ شبستان آيتالله شاهآبادي
اين شبستان اولين مسجد در جبهة جنوبي مسجد جامع و نزديكترين شبستان به در ورودي غربي است. اين شبستان به‌خاطر قدمت آن به عتيق و به خاطر نوع معماري آن و دارا بودن بادگيرهايي در پشت بام به شبستان بهاره و به لحاظ اين كه بعد از خاندان مرحوم شاهآبادي، آيتالله سيد ابوالحسن رفيعي قزويني و پسرش در آن اقامه جماعت مي‌نمود، شبستان رفيعي قزويني نيز مي‌نامند. مساحت اين شبستان را 600 و 400 متر مربع گفته‌اند، ولي براساس اندازه‌گيري انجام شده توسط مسئولين مسجد مساحت آن 459 متر مربع (17×27متر) است. همان‌گونه كه گفته شد شبستان مذكور قديمي‌ترين قسمت مسجد جامع است كه در طي ساليان ساخته و بارها مورد بازسازي و تعمير قرار گرفته است. محمد حسن اعتمادالسلطنه در‌اين‌باره مي‌نويسد:
«جامع عتيق دارالخلافة تهران يك مرتبه بنا نشده، بلكه آن را به دفعات ساخته‌اند. ابتدا طرف جنوبي كه ايوان بزرگ و مقصوره در آن واقع است، بنا شده و بعضي گويند كه اين طرف هم يك دفعه ساخته نشده است. به هرحال بنايي است قديمي و از قراين چنين معلوم مي‌شود كه در عهد شاه‌عباس ثاني و در سنة 1072 ق به اهتمام رضي‌الدين نامي ساخته شده و در سنة 1252 ق مرحوم شيخ رضا [كرمانشاهي] اين سمت و بعضي جاهاي ديگر مسجد را مرمت نموده كه در تاريخ اين تعمير در ايوان، در آخر كتيبه‌اي كه از گچ است، مسطور است. »
اين شبستان داراي يك نمازخانة مردانه در طبقه همكف و نمازخانة زنانه در دو طرف طبقة فوقاني است. نمازخانه زنانه در روزگاري كه اطراف مسجد جامع خانه‌هاي مسكوني بود مورد استفاده قرار مي‌گرفت ولي از ساليان گذشته كه بافت آن منطقه به تجاري تبديل يافته نمازخانه زنانه كمتر مورد استفاده قرار مي‌گيرد. آقاي حاج محمدشاه حسيني از افراد قديمي محله و مسجد جامع خاطرات بسياري از زمان كودكي خود كه به همراه مادرش به مسجد شاهآبادي مي‌آمده، دارد. وي مي‌گويد:
« من در زماني كه طفل و كودك بودم به همراه مادرم به مسجد مي‌آمدم و در نماز و دعاي كميل و مراسم شركت مي‌كردم.»
شبستان ياد شده در طول بناي آن تاكنون امامان جماعت متعددي داشته كه برخي ساليان نسبتاً دراز درآن به اقامة جماعت، ارشاد و هدايت مردم مي‌پرداختند. متأسفانه اسامي همه آنان در گذر زمان ازيادها رفته و درمكتوبات نوشته نشده است.
تعدادي از آنها عبارتند از:
آقا جمال كه احتمالاً قبل از سلطنت ناصرالدين شاه امام جماعت شبستان بود.
در زمان ناصرالدين شاه، ميرزا زين‌العابدين امام جمعه و حاج شيخ جعفر سلطان العلماء در اين شبستان امام جماعت بودند. بعد از او سيد ابوالقاسم طباطبائي يزدي نماز جماعت برپا مي‌كرد.
پس از او آيتالله محمدعلي شاهآبادي كه در سال 1354 ق (1314 ش) به اصرار مردم تهران از قم به اين شهر آمد، ابتدا به مدت دو سال در مسجد امين‌الدوله واقع در بازار چهل‌تن اقامه نماز كرد و پس از آن در شبستان مسجد جامع عهده‌دار جماعت و هدايت مردم گرديد و تا زمان رحلت در سال 1369 ق (1328 ش) به اين وظيفه ادامه داد. پس از او پسرش حجت‌الاسلام محمد شاهآبادي و داماد بزرگش آيتالله سيد حسن احمدي اصفهاني و در برخي موارد شهيد حجت‌الاسلام مهدي شاهآبادي فرزند ديگر آيتالله محمدعلي شاهآبادي اقامه جماعت مي‌نمودند.
بعد از خاندان مرحوم شاهآبادي، آيتالله سيد ابوالحسن قزويني (1353ـ 1268 ش) وسپس فرزندش مرحوم حجت‌الاسلام سيد محسن بعد از فوت پدرش تا پس از پيروزي انقلاب اسلامي اقامه نماز مي‌نمود. پس از او حجت‌الاسلام يحيي رسولي از طرف آيتالله محمدباقر محي‌الدين انواري (متوفي 23/7/91) سرپرست وقت شوراي رسيدگي به امور مساجد به امامت مسجد مذكور برگزيده شد. حجت‌الاسلام يحيي رسولي پدر دو شهيد مي‌باشد و در حال حاضر نيز پيشنمازي شبستان مذكور را عهده‌دار است.
مروری به زندگی نامه برخی از ائمه جماعت شبستان عتیق (آیت الله شاه آبادی، آیت الله رفیعی قزوینی)
الف- سید زین العابدین ظهیر‌الاسلام امام جمعه تهران متولد سال 1261 ق (1223 ش) پسر سید ابوالقاسم امام جمعه بود. پس از درگذشت پدرش چون صغیر بود عموی او سید مرتضی کفالت امور امام جمعگی را عهده‌دار شد. در سال 1280 ق (1242 ش) که به سن رشد و بلوغ رسید به فرمان ناصرالدین شاه، امام جمعه تهران شد. سید زین العابدین امام جمعه در 11 ذی قعده 1321 ق (7/11/1282 ش) در سن 60سالگی درگذشت و در مقبره مجللی که برای پدر خود در جنوب شهر تهران نزدیک دروازه سابق حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) (خیابان شوش فعلی) ساخته بود و معروف به سر قبر آقا می‌باشد به خاک سپرده شد.
ب- حاج شیخ جعفر سلطان‌العلماء فرزند شیخ محمد از ائمه جماعت مسجد جامع تهران بود و ضمناً تولیت اوقاف مسجد جامع نیز سالها به عهده او بود. نامبرده به واسطه انتساب به زین‌العابدین امام جمعه دارای شهرت و معروفیت بود و با ناصرالدین شاه و امین السلطان صدر اعظم وقت روابط حسنه‌ای داشت. از کارهای مهم او پذیرائی از روحانیونی بود که از زیارت عتبات عالیات عراق به تهران می‌آمدند و یا به قصد زیارت حضرت امام رضا(ع) به مشهد می‌رفتند. این سنت از زمان قبل معمول بود. ناصرالدین‌شاه برای این نوع هزینه‌ها علاوه بر تولیت موقوفات مسجد جامع، چند تا آبادی در اطراف تهران به عنوان سرمایه این کار به او داده بود. وی در سال 1336 ق (1296 ش) در تهران درگذشت.