چالش‌های پیش روی صنعت پوشاک داخلی و راه‌های مبارزه با قاچاق-بخش نخست
شکستن کمر تولیدکننده زیر بار پوشاک بنجل وارداتی
گالیا توانگر
پای درد دل کارکشته‌های صنف لباس که بنشینی، اولین گلایه شان از قُرق بازار توسط پوشاک بُنجل وارداتی است. اغلب می‌گویند؛ با خون دل تولید می‌کنیم و هر جا بتوانیم هزینه‌ها را سر شکن کرده که فشار دو چندانی بر مشتری وارد نشود، اما وقتی پای خرید می‌رسد، همه دنبال مارک‌های وارداتی هستند. ضمن اینکه با وارد کردن پوشاک بنجل ارزان تر، کسی سراغ تولید داخلی گران‌تر را نمی‌گیرد. داستان تلخ‌تر این است که گاه تولید داخل را با مارک خارجی پیش روی مشتری می‌گذارند تا جنس داخلی با بی‌مهری سلیقه مشتری مواجه نگردد؛ بنابراین برخی مشکلات صنف پوشاک زیرساختی و برخی مشکلات نشات گرفته از این باور غلط است که اجناس خارجی بهترند!
بر اساس ماده 18 قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، خرید، فروش، عرضه، حمل و نگهداری کالای خارجی که بدون مدارک قانونی وارد کشور شده است، قاچاق محسوب می‌شود و برابر قانون علاوه‌بر ضبط کالا، مرتکبین نیز مجازات خواهند شد.
تولید داخلی، باکیفیت‌تر از
پوشاک ارزان خارجی
روزهای منتهی به سال نو را پشت سر می‌گذاریم و باید در صنف پوشاک شاهد رونق دو چندانی باشیم، اما امان‌الله رجب پور یک تولیدکننده عمده پوشاک در هزار توی کوچه برلن (پایتخت) با ناراحتی دسته چک‌های پاس نشده‌اش را از گاو صندوق خالی بیرون کشیده و روی میز کارش می‌ریزد و می‌گوید: «دریک کلام ما با پررویی خودمان را سر پا نگه داشته ایم. همه مغازه داران جنس خارجی را نقدی می‌برند، اما تولید داخل را نسیه. می‌گویند؛ مشتری دنبال برند است.»
بعد درز دوخت دو شلوار جین بچه گانه تولید داخل و تولید چین را روبرویم می‌گیرد و می‌گوید: «نگاه کن گزارشگر! خدا وکیلی کدام یکی محکم‌تر و تمیزتر دوخته شده است؟ می‌گویند مشتری دنبال جنس ارزان‌تر است. خب جنس خوب تولید داخل با این اوضاع و احوال اقتصادی معلوم است گران‌تر از جنس بنجل چینی برایمان آب می‌خورد، ولی در عوض دوام بیشتری دارد. دوخت‌ها هم تمیزترند.»
در حالی که بسیاری از تولید کنندگان معتقند به دلیل مشکلات زیرساختی مثل نبود مواد اولیه تا 70 درصد کار تولید پوشاک داخل تعطیل شده، از سوی دیگر باید از نبود نظارت‌های مستمر بر امر قاچاق پوشاک گلایه کرد. هر چند مسئولان امر نظارت معتقند، دارند وظیفه شان را با جدیت پیگیری می‌کنند!
مواد اولیه نداریم
آمار 5 میلیارد دلاری قاچاق پوشاک بیشتر تولید کنندگان داخلی را زمین گیر کرده است.
از سوی دیگر نبود مواد اولیه یکی از بزرگترین چالش‌های پیش روی این صنعت است. راهکارهای رفع این معضل نیز تا به این لحظه بیشتر جنبه نمایشی داشته تا کاربردی. برای مثال یک بار شایعه شد که دولت 50 هزار متر پارچه جین در گمرک مانده را با در نظر گرفتن سود 10 درصدی میان 50 تولیدکننده توزیع کرده و معتقد است بحران مواد اولیه را حل کرده است! هر چند صحت عملیاتی شدن همین وعده نیز توسط تولید کنندگان تایید نشده است.
مهرداد زکی‌پور رئیس‌اتحادیه تولید و صادرات نساجی و پوشاک درخصوص بیان مسائلی که توان رشد را از تولید کنندگان پوشاک گرفته است، می‌گوید: «شرایط سخت موقت است، ابدی نیست و نباید هم باشد. ما تولید کنندگان خواستار قطع فعالیت رقبای خارجی نیستیم، اما می‌گوییم رقیب خارجی باید در روشنایی و به دور از هر تخلفی بیاید و کار کند.»
وی ادامه می‌دهد:«امروز فعالان صنعتی و وارد کنندگان در چنبره سختی به نام ارز «نیمایی» دست و پا می‌زنند. تولیدکننده ایرانی به تدریج و با تداوم این شرایط سازمان خود را کوچک و تولید را کم خواهد کرد.»
این فعال صنعت نساجی و پوشاک در تکمیل صحبت هایش می‌گوید: « درجا زدن بحران مواد اولیه به معنی باز شدن دوباره مسیر قاچاق است. کار به اینجا که برسد می‌گویند؛ دیدید نتوانستید! ما می‌گوییم هزینه‌ها چهار برابر شده، پس تا چهار برابر باید تسهیلات تولید را افزایش دهید. سیستم بانکی را اصلاح کنید. به صنعت نگاه ویژه کنید. هزینه‌هایی که می‌شود صرفه‌جویی کرد به صنعت بدهید. به صنعتگر و ارباب رجوع خود احترام بگذارید. برندهای محرز قاچاق که نه مجوز دارند و نه هیچ امر قانونی را رعایت می‌کنند، چرا باید بتوانند کار کنند؟ سری به خیابان جردن بزنید تازه متولد شده‌ها راببینید. این‌ها از کجا می‌آیند؟ واردات که ممنوع است.»
اراده‌ای برای مبارزه با قاچاق پوشاک در کشور وجود ندارد
علی مویدی خرم‌آبادی رئیس‌ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز کشور توضیح می‌دهد: «متاسفانه علی رغم پایین بودن کیفیت پوشاک‌های وارداتی، اراده‌ای برای مبارزه با قاچاق این کالا در کشور وجود ندارد. در ساختار جدید ستاد مبارزه با قاچاق کالا به موضوع پیشگیری‌اشاره شده و نگاه ما همانند گذشته دیگر تک محوری و صرفا مقابله‌ای نیست.»
به گفته این مقام مسئول، ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز باید روش پیشگیرانه و مدبرانه را در دستور کار خود قرار دهد تا امکان قاچاق برخی کالاها مانند سوخت، آرد و دارو وجود نداشته باشد.
مؤیدی به اصلاح قانون در جهت نفع مقابله با قاچاق کالا‌اشاره کرده و می‌گوید: «وقتی کیفیت پوشاک در کشور پایین می‌آید، باید ضوابط و مقررات لازم مجددا موردبررسی و اصلاح قرار گیرد تا اندیشه واردات کالا وجود نداشته باشد.»
این مسئول تنها راه برون‌رفت از پدیده‌های اقتصادی و قاچاق کالا را اقدامات پیشگیرانه دانسته و تصریح می‌کند: «امسال با چارت جدید معاونت پیشگیری قاچاق کالا و ارز درون ستاد، اهداف پیشگیری را متمرکز پیش خواهیم برد.»
مؤیدی با انتقاد از تابلوهای برند قاچاق در سطح معابر شهری، خاطرنشان می‌کند: «این‌گونه نوشته‌ها باید جمع‌آوری شوند و نباید اجازه داد تا این‌گونه شرکت‌های خارجی به واسطه رانت و باندبازی به ما دهن‌کجی کنند.»
وی در ادامه به کیفیت برخی محصولات داخلی نیز‌اشاره کرده و می‌افزاید: «برخی کالاهای قاچاق مانند پوشاک از کیفیت بسیار پایینی برخوردار بوده و حتی در حد مقایسه با تولیدات مشابه داخل ما هم نیستند، اما متاسفانه هیچ اراده‌ای برای مقابله با آن وجود ندارد. با راه‌اندازی سامانه اموال می‌توان تمامی انبار کالاها را تحت نظارت قرار داد و از جابه‌جایی و قاچاق هر نوع کالا نیز جلوگیری کرد.»
طرح‌ها و مدل‌هایی برای یک قرن پیش!
نمونه‌ای از مدل‌های تولیدی‌اش را به دیوار‌های مغازه آویزان کرده تا نظر مشتری جلب شود، اما غافل از اینکه سلیقه مشتری نسبت به سنوات گذشته از زمین تا آسمان فرق کرده و دیگر مدل‌های یک دهه قبل پاسخگوی نیاز و سلیقه مشتری نیست.
این تولیدکننده توضیح می‌دهد: «برای منجوق کاری‌های روی لباس از کارگران دور کار استفاده می‌کنیم. حقیقتش را بخواهید بیشتر کارگر خارجی با دستمزد پایین هستند. ما بر اساس اینکه مثلا چند بلوز زنانه را در منزل منجوق کاری کرده اند؟ بابت هر بلوز یک مبلغی به آنها می‌دهیم.»
از وی سؤال می‌کنم: «مثلا بابت هر بلوز چقدر دریافت می‌کنند؟»
این تولیدکننده پاسخ می‌دهد: «منجوق دوزی جلو هر لباس، دو تا سه هزار تومان!»
با تعجب به انبوه منجوق‌هایی نگاه می‌کنم که در جلوی لباس خوش نشسته‌اند و اندکی از بی‌قوارگی مدل را تعدیل می‌بخشند. با خودم می‌گویم: «تمام روز چشم بگذاری، تنها برای دو تا سه هزار تومان! آن هم بدون کوچک‌ترین تسهیلات کارگری؟!
دلم می‌گیرد و گوشه پلکان پاساژ می‌نشینم. دختر نوجوانی یواشکی دست مادرش را می‌کشد و زیر زیرکی در گوشش زمزمه می‌کند: «بی خیال، اینکه نه رنگش شاده و نه مدلش جدید.»
طوبی فراهانی یک دانش آموخته طراحی پارچه و لباس برایمان می‌گوید: «الان همه دنبال پوشاک خاص هستند. پوشاکی که بخشی از شخصیت و هویت آنان را بتواند در یک نگاه معرفی کند. برخی از تولیدی‌های عمده خیلی در این زمینه کاهلی دارند و برخی دیگر نیز به تقلید محض از مدل‌های خارجی روی آورده‌اند که در نهایت وازدگی از سوی مشتری نتیجه عملکردشان است. ما می‌توانیم از نقش و نگار ایرانی و مدل‌های بومی که کاربردی شده‌اند، برای طراحی پوششمان با جدیت بیشتری بهره بگیریم. حیف است که نقش‌ها و طرح‌های ایرانی منفک شده از پوشش ما قرار بگیرند، در حالی که حتی طراحان اروپایی از نقش‌ها و طرح‌های ایرانی فراوان در کارهایشان استفاده می‌کنند.»
کپی‌برداری از مدل‌های خارجی بزرگترین ضعف تولیدکنندگان داخلی
به رغم سابقه دیرینه و کهن صنعت نساجی و پوشاک در کشور، این صنعت به دلیل کمبود دانش در حوزه طراحی و مد نتوانسته است همپای دیگر رقبای خود در منطقه حرکت کند.
هما فرهنگ رنجبر کارشناس صنعت پوشاک می‌گوید: «همین مسئله موجب شده تا صنعت پوشاك ایران از جایگاه ویژه و رقابتی موثری برخوردار نباشد و در مقابل كشورهایی مانند تركیه، مالزی، سنگاپور، تایلند و كره با سرمایه‌گذاری در حوزه طراحی و مد و همچنین ماشین آلات بازار داخلی نیز از دست برود. صنعت پوشاك ایران می‌توانست حداقل در منطقه از جایگاه بهتری برخوردار باشد. تولیدكنندگان ایرانی سرمایه‌گذاری‌های مختلفی را در حوزه تولید و دوخت انجام داده اند، اما بیشترین تمرکز آنها معطوف به حجم و تعداد تولید بوده و موضوعاتی همچون كیفیت و حضوردر بازارهای صادراتی کمتر مورد توجه بوده است. در بسیاری از موارد مشاهده شده است که تولیدکنندگان داخلی در بازارهای منطقه‌ای نیز حضور یافته اند، اما این حضور به صورت مستمر و مداوم برنامه‌ریزی نشده و پس از مدت کوتاهی صادرات به این بازارها متوقف شده است.»
این کارشناس طراحی مد و لباس برندسازی را حلقه مفقوده صنعت پوشاک کشور ذکر کرده و می‌افزاید: «چنانچه دولت از نقطه نظر افزایش درآمدهای صادراتی خود به این صنعت نگاه کند و حمایت‌های لازم از فعالان و سرمایه‌گذاران این صنعت را به عمل آورد، تحولات و پیشرفت‌های سریع به همراه ارتقای کیفیت در صنعت پوشاک را می‌توان مشاهده کرد.»
فرهنگ رنجبر با بیان اینکه صنعت پوشاک یکی از صنایع‌اشتغال زا و دارای بالاترین ارزش افزوده در کشور به شمار می‌رود، می‌گوید: «متاسفانه هجوم بی‌رویه کالاهای بی‌کیفیت از كشورهای جنوب شرقی آسیا به ویژه چین این صنعت را با چالش‌های متعددی مواجه کرده و در بسیاری از موارد توقف تولید در بسیاری از واحد‌های صنعت پوشاک را در پی داشته است.»
وی کپی‌برداری از مدل‌های پوشاک خارجی بزرگترین ضعف تولیدکنندگان داخلی دانسته و بیان می‌کند: «توجه به طراحی لباس به عنوان یكی از ابزارهای رقابتی و افزایش بهره وری تولید در این صنعت و اهمیت دادن به كیفیت مواد و مصالح به كار گرفته شده در تولید می‌تواند به عنوان راهكارهای اساسی توجه به این صنعت از طرف مسئولین و دست‌اندركاران باشد.»
این کارشناس طراحی مد و لباس در پاسخ به این دیدگاه که پس از ایجاد فضای رقابتی بسیاری از تولیدکنندگان زیرپله‌ای این صنعت حذف خواهند شد، توضیح می‌دهد: «چنانچه پوشاک خارجی در فضای رقابتی وارد کشور شود و دستگاه‌های اجرایی ذی ربط نیز ساز و کارهای لازم برای توسعه این صنعت را با هدف ایجاد تحول در حوزه طراحی مد و لباس در دستور کار قرار دهند، سرمایه‌گذاران این صنعت نیز از انگیزه بیشتری برای برندسازی، کیفیت و رویکرد صادراتی مستمر برخوردار خواهند شد.»