ضرورت بررسی وضعیت تجهیز وسایل گرمایشی مدارس - بخش پایانی
بخاری‌های غیراستاندارد بلای جان دانش‌آموزان
گالیا توانگر
چهار دانش‌آموز دختر که در حادثه آتش‌سوزی مدرسه‌ای در زاهدان دچار سوختگی بیش از ۹۰ درصد شدند، جان خود را از دست دادند. پیش‌دبستان و دبستان غیردولتی دخترانه اسوه حسنه ساعت 9 صبح 27 آذرماه 97 دچار آتش‌سوزی شد. علت آتش‌سوزی، استفاده از چراغ نفتی برای گرم کردن یکی از کلاس‌های درس بود. با وجود آنکه استفاده از این چراغ‌ها و بخاری‌های چکه‌ای ممنوع است، اما مدرسه از آن استفاده می‌کرد و بر اثر آتش‌سوزی چراغ نفتی و سرایت آتش به کلاس درس 4 دانش‌آموز دچار سوختگی شدند.
با گذشت 2200 روز از حادثه شین‌آباد همین حادثه بار دیگر در مدرسه‌ای در زاهدان تکرار می‌شود. مسئولان وعده داده‌اند که تا سه سال آینده کلیه مدارس از وسایل گرمایشی استاندارد برخوردار خواهند شد؛ اما خدا می‌داند تا آن موقع شاهد چند حادثه دیگر خواهیم بود؟ قرار است وزیر آموزش و پرورش ظرف دو هفته تمامی پیشنهادات را ارائه کند. به راستی تجهیز مدارس حتی اگر از بودجه آموزش و پرورش و با یک حرکت ضرب‌الاجلی غیر‌ممکن به نظر می‌رسد، تکیه بر عزم ملی برای هر چه سریع‌تر انجام شدن این اقدام ضروری نیست؟ این درد، درد بزرگی است و درد همه جامعه است، پس بیاییم لااقل خودمان با تکیه بر خیرین و عزم ملی حلش کنیم و منتظر وعده و وعیدهای چند سال آینده نمانیم.
از شین‌آباد تا زاهدان
پیشتر نیز شاهد حوادث مشابه دلخراشی بوده‌ایم. یکی از دلخراش‌ترین حوادث گذشته که بخاری غیر استاندارد مدارس رقم زد، آتش‌سوزی در مدرسه شین آباد 15 آذرماه 91 بود. یکی از دانش‌آموزان که دچار سوختگی شدید شده بود، همان زمان در مصاحبه‌ای مطبوعاتی صحنه حادثه را این گونه توصیف کرد: «بعد از اینکه مخزن بخاری نفتی منفجر شد، با دیدن آتش و شعله‌های آن، همه جیغ زدیم و ترسیدیم. می‌خواستیم از در کلاس فرار کنیم که متاسفانه آتش جلوی در را گرفته بود و تعدادی از همکلاسی هایم به بالای نیمکت‌ها رفته بودند و من و چند نفر دیگر نیز در زیر نیمکت‌ها مخفی شده بودیم. در این میان معلم دو سه نفر از دوستانم را هر طوری بود به بیرون برد، ولی آنها هم کمی دچار سوختگی شدند.»
این بچه‌ها نهایتا با کمک رهگذران مدرسه و از جا در آمدن حفاظ فلزی پنجره کلاس توسط یک خودرو، نیمه جان بیرون کشیده می‌شوند. کبوتران کوچکی که به گناه غفلت و عدم تجهیز وسایل گرمایشی مدرسه سوختند. یکی از این بچه‌ها که خود می‌خواسته آتش لباسش را خاموش کند، با صورت بر روی لوله بخاری داغ می‌افتد و نهایتا به دلیل سوختگی ریه فوت می‌شود. مابقی این حادثه را خود می‌توانید در خاطرات شین آباد بیابید.
2200 روز بعد شین‌آبادی دیگر در زاهدان تکرار می‌شود. ساعتی پس از این آتش سوزی هولناک، خیابان مصطفی خمینی 23 زاهدان پر از جمعیت بود. خانواده‌های نگران برای پیدا کردن فرزندانشان به این سو و آن سو می‌دویدند. بچه‌ها که به مدرسه‌ای نزدیک محل آتش سوزی منتقل شده بودند با دیدن والدینشان‌گریه می‌کردند و به آغوش‌شان می‌رفتند. اما حال خانواده مونا، صبا، مریم و یکتا با دیگران فرق داشت. به آنها گفته بودند فرزندانشان جراحات جزئی برداشته‌اند اما...
مادر مونا که شنیده است دخترش را به بیمارستان برده‌اند، هنوز نمی‌داند چه بلایی سرش آمده است؟ و در حالی که‌گریه می‌کند، می‌گوید: «مونا تنها فرزندم است. ساعت 11 صبح با من تماس گرفتند. از همسرم شنیدم که مدرسه آتش گرفته است. سریع خودم را رساندم. به من گفته بودند فقط دستش سوخته، اما وقتی دخترم را دیدم قابل شناسایی نبود.»
یکی دیگر از والدین می‌گوید: «بارها به مسئولان این مدرسه درباره این بخاری‌ها هشدار داده بودیم، اما گوش شنوایی وجود نداشت. فرزندان ما قربانی همین بی‌مبالاتی‌ها شدند. حالا چه کسی پاسخگوی این اتفاق است؟ چه کسی می‌تواند بچه‌های ما را به ما برگرداند؟»
مدرسه باید گواهینامه ایمنی داشته باشد
سید محمد بطحایی وزیر آموزش و پرورش می‌گوید: «هم اکنون ۳۰ درصد فضاهای آموزشی کشور یعنی یک سوم مدارس ناایمن هستند. این در حالی است که حدود ۱۲ سال گذشته ۷۰ درصد مدارس ناایمن و تنها ۳۰ درصد ایمن بودند، در واقع با تلاش‌های صورت گرفته این آمار بالعکس شده است که البته این مهم با مشارکت خیرین نیکوکار مدرسه‌ساز محقق شده است و باید تلاش کنیم در آینده نزدیک، تمام مدارس کشور ایمن شوند. اگر کمک خیرین و مشارکت‌های مردمی وجود نداشته باشد، وزارت آموزش و پرورش به تنهایی قادر به پاسخگویی به حجم بالای نیازهای آموزش و پرورش در رسیدن به این هدف نخواهد بود.»
وزیرآموزش و پرورش در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به حادثه تلخ مدرسه زاهدان، یادآور می‌شود: «متاسفانه این حادثه موجب جان باختن چهار دانش‌آموز شد. گرچه این مدرسه فاقد مجوز بود و بدون اجازه آموزش و پرورش فعالیت می‌کرد، اما ما خود را مسئول می‌دانیم.»
بطحایی از راه‌اندازی کمپین «نه به بخاری‌های غیر استاندارد» اشاره می‌کند و می‌گوید: «با همکاری سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور پویشی راه‌اندازی خواهد شد تا همه با هم بخاری‌های ناایمن را جمع‌آوری کنیم که امیدواریم با حضور خیرین و حمایت دولت بتوانیم به اهداف این کمپین دست پیدا کنیم.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «علی‌رغم مشکلاتی که در خزانه دولت وجود داشت؛ اما طی ۷ ماهه نخست سال‌جاری نه تنها اعتبار عمرانی وزارتخانه صد درصد تخصیص پیدا کرد، بلکه شاهد ۱۳ درصد رشد در تخصیص اعتبارات بودیم.
ما علاوه‌بر راه‌اندازی کمپین برای جمع‌آوری بخاری‌های ناایمن برای مدیران و معلم دوره‌های آموزشی ملاحظات ایمنی و سلامت دانش‌آموزان را برگزار و گواهینامه ارائه خواهیم کرد. به گونه‌ای که اگر سال آینده مدیری موفق به کسب گواهینامه نشده باشد، امکان استمرار مدیریت نیز برایش امکان‌پذیر نخواهد بود.»
مدرسه زاهدان فاقد مجوز
چطور امکان فعالیت داشت؟
مجموعه‌ای از شرایط شامل حال متقاضیان تاسیس مدارس غیرانتفاعی و مراکز آموزشی غیردولتی می‌شود: دارای تابعیت جمهوری اسلامی ایران و اعتقاد و التزام عملی به مبانی و احکام اسلام و برخورداری از حسن شهرت از شرایط اصلی متقاضیان است.
همچنین التزام عملی به قانون اساسی و ولایت فقیه، نداشتن وابستگی به رژیم گذشته یا گروه‌های منحرف و غیرقانونی، نداشتن پیشینه کیفری موثر از دیگر شرایط است.
متقاضیان باید دارای مدرک کارشناسی و یا معادل آن بوده و حداقل ۳۰ سال سن داشته باشند. البته شرط تاهل برای آقایان الزامی است.
در یکی از تبصره‌های این قانون در رابطه با اقلیت‌های دینی آمده است: اقلیت‌های دینی شناخته شده در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران باید معتقد و ملتزم به مبانی و احکام دین خود و برخوردار از حسن شهرت باشند.
پس از آن باید مراحل زیر گام به گام اجرا شود:
۱-دریافت مجوز رسمی از وزارت آموزش و پرورش جهت تاسیس مدرسه یا مرکز
۲- تضمین منابع مالی لازم جهت تامین هزینه‌های مدرسه یا مرکز، حداقل برای یک سال
۳- تامین منابع انسانی، فضا و امکانات مورد نیاز طبق ضوابط وزارت آموزش و پرورش
۴- تنظیم بودجه و اداره امور مالی مدرسه یا مرکز
۵- پیشنهاد دو فرد واجد شرایط برای مدیریت مدرسه یا مرکز به آموزش و پرورش
۶- نظارت بر امور آموزشی، پرورشی، اداری و مالی مدارس و مراکز تحت پوشش و پاسخگویی به مراجع ذی‌ربط
دریافت مجوز یک مدرسه غیر انتفاعی از زمان تقاضا تا بررسی شرایط حدود یک تا یک و نیم سال طول می‌کشد. پس از آن باید به فکر مراحل بعدی کسب‌وکار بود. در این مرحله باید میزان سرمایه اولیه مورد نیاز و روش‌های تخصیص اعتبار برای آغاز رسمی کسب‌وکار بررسی و تحلیل شود.
حال که در صحبت‌های وزیر آموزش و پرورش آمده است که مدرسه دچار حریق شده زاهدان، غیرانتفاعی بوده و مجوز نداشته است، سؤال اساسی ذهن را به خود مشغول می‌دارد که چطور یک مدرسه بدون مجوز می‌تواند خیلی راحت به فعالیت مشغول شود؟ گفته می‌شود این مدرسه از سال ۹۲ پیش‌دبستانی بوده و امسال هم توانسته ضمیمه کلاس اول بگیرد، ولی هنوز این فضای جدید تأییدیه نوسازی نداشته است!
مدرسه زاهدان قرار بود آبان ماه تخلیه شود
علیرضا سلیمی یک عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی با اشاره به گزارش هیئت اعزامی کمیسیون آموزش به محل حادثه آتش‌سوزی مدرسه زاهدان، می‌گوید: «مدرسه زاهدان باید در آبان ماه تخلیه می‌شد،یکی از مسئولان مدعی شده این مدرسه مجوز نداشته است.»
وی می‌افزاید: «اشکالات جدی در این بخش وجود داشته است که حتما باید مورد توجه قرار گیرد، قرار بوده این مدرسه آبان ماه تخلیه شود. چه کسی در این میان ناظر است؟ سازمان نوسازی استاندارد بودن این مدرسه را تایید نکرده بوده، اگر این موضوع تایید نشده بود، به چه مجوزی در این مدرسه کلاس تشکیل شده است؟ مسیری که دانش‌آموزان وارد این کلاس می‌شدند، برای عبور و مرور حتی یک نفر هم سخت بوده است، در زمان آتش سوزی مدیر و معاون در مدرسه حضور نداشتند، واقعا باعث تعجب است! یکی از مسئولین ادعای عجیبی مطرح کرده و گفتند این مدرسه بدون نظر ما راه‌اندازی شده است که بسیار عجیب است. اگر این مسئله این گونه بوده به چه دلیل نظارت‌های آموزش و پرورش ضعیف بوده است؟»
این عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی تاکید می‌کند: «چندی پیش به مجلس گزارش داده بودند که کلیه بخاری‌های نفتی استاندارد است، وقتی به مجلس خلاف گفته می‌شود، باید به چه کسی پناه ببریم؟»
نگفتیم بخاری نفتی نداریم
گفتیم بخاری چکه‌ای نداریم!
در حال حاضر چند ۱۰ هزار بخاری نفتی نامطمئن وجود دارد که باید آنها را با بخاری‌های ایمن و استاندارد جایگزین کرد. علی‌رغم اینکه گفته می‌شود در مدارس سراسر کشور استفاده از بخاری نفتی غیرمجاز اعلام شده، بوی نفت در بسیاری از کلاس‌های درس کشور همچنان به مشام می‌رسد و آتش در کمین کودکان دانش‌آموز نشسته است.
برای مثال جاسم حسین‌پور مدیرکل نوسازی مدارس خراسان رضوی، در شروع فصل سرما، هم در سال ٩۶ و هم امسال اعلام کرد که هیچ‌یک از مدارس خراسان رضوی بخاری نفتی چکه‌ای ندارند.
وی این موضوع را هم بر سخنانش افزود که اداره کل نوسازی مدارس استاندارد سازی سیستم‌های گرمایشی مدارس را با جدیت دنبال می‌کند.
بعد از گزارش‌های میدانی از روستاهای بخش مرکزی مشهد و مشاهده بخاری‌های نفتی و بیان انتقادهای مردمی، مدیرکل نوسازی مدارس استان، در پاسخ به این سؤال که چرا با وجود ادعای نبودِ بخاری نفتی، شعله بخاری‌های نفتی همچنان روشن است و تمام مدارس روستایی به سیستم گرمایش موتورخانه‌ای مجهز نشده‌اند، توضیح می‌دهد: «ما نگفتیم بخاری نفتی نداریم و تمام مدارس خراسان رضوی سیستم گرمایش متمرکز دارند، بلکه اعلام کردیم بخاری نفتی چکه‌ای نداریم. مدارس روستایی خراسان رضوی بخاری نفتی دارند، اما نوع آنها را از چکه‌ای به کاربراتوری تغییر دادیم تا ایمن‌‌تر باشند!»