نگاهی به آثار و پیامدهای مصرف بیرویه کاغذ - بخش پایانی
دولت الکترونیک راهی به سوی صرفهجویی مصرف کاغذ
فریده شریفی
بدون شک صرفهجویی و پرهیز از اسراف در هر حوزه و توسط هر شخص و یا مسئولی میتواند بسیاری از مشکلات اقتصادی را کاهش دهد. به عبارت دیگر کلید پیشرفت اقتصادی جوامع امروزی در مصرف بهینه و پرهیز از اسراف و تبذیر است.
مصرفگرایی بلای بزرگ جامعه
«صرفهجویی یعنی آن چیزی را که قابل استفاده است و میتوانیم از آن استفاده کنیم دور نریزیم. نسبت به امکانات با هوس رفتار نکنیم، دائما چیزهای ماندگار را نو کردن و چیزهای ضایع نشدنی را دور ریختن روش درستی نیست... به نظر من باید مسئولان کشور راه صرفهجویی و مقابله با اسراف را به مردم بیاموزند. مصرفگرایی برای جامعه بلای بزرگی است. اسراف روز به روز شکافهای طبقاتی و شکاف بین فقیر و غنی را بیشتر و عمیقتر میکند. یکی از چیزهایی که لازم است مردم برای خود وظیفه بدانند اجتناب از اسراف است.» (بیانات مقام معظم رهبری در خطبههای نماز عید فطر 1381)
این مطالب فرازی از بیانات راهگشای رهبر معظم انقلاب است که قطعا عمل به آن میتواند بسیاری از مسائل و مشکلات اقتصادی را مرتفع سازد.
یکی از مهمترین راههای صرفهجویی و جلوگیری از اسراف و تبذیر صرفهجویی در مصرف کاغذ است. مصرف قابل توجه کاغذ در کشور نه تنها موجب تخریب محیط زیست، از میان رفتن جنگلها، فرسایش خاک و آلودگی هوا در کشور میشود بلکه برای تامین بخشی از نیازهای مصرفی به واردات کاغذ هم نیاز است که این مسئله نیز یعنی خروج ارز از کشور، لذا ترویج مصرف صحیح کاغذ دور از انتظار نیست.
ضرورت کاهش مصرف کاغذ
- هر سال برای تامین کاغذ اداری، بیش از 350 میلیون درخت قطع میشود.
- از کاغذهایی که هر سال دور ریخته میشود میتوان دیواری به بلندی سه متر و نیم از شهر تهران تا پاریس کشید.
- حدود 70 درصد زبالههای اداری کاغذ قابل بازیافت است.
- مصرف کاغذ در ایران 22 تا 25 کیلوگرم به ازای هر نفر میباشد.
- انسان در هر 2 ثانیه معادل یک زمین فوتبال از جنگلهای جهان را تخریب میکند.
- حدود 33 درصد زبالههای شهری و 25 درصد زبالههای روی سطح زمین مربوط به کاغذ است.
خواندن همین جملات کافی است که هر انسانی در هر موقعیت و هر شغلی به فکر فرو رود و به این نتیجه برسد که باید در مصرف کاغذ صرفهجویی کرد.
«ملیکا هوشمند» کارشناس ارشد زیستشناسی در گفتوگو با گزارشگر کیهان درباره دخالت انسان در تخریب جنگلها میگوید: «رشد بیرویه جمعیت، توسعه علم و تکنولوژی، مصرف بیرویه مواد و منابع طبیعی، مشکلات زیادی برای محیط زیست فراهم آورده است به همین دلیل اکثر برنامهریزان، کارشناسان و سیاستگذاران در زمینههای اقتصادی، اجتماعی و... در تلاشند که راهکارهایی را برگزینند و سیاستهایی در پیش بگیرند که با مصرفگرایی شدید و اسراف بیش از حد مقابله کنند. یکی از مهمترین گزینهها در مدیریت مواد زاید جامد، بازیافت این مواد است که از طریق صرفهجویی اقتصادی و فواید محیط زیستی همواره مورد توجه بوده است.»
وی اضافه میکند: «با توجه به اینکه کاغذ مادهای فاسد شدنی نیست بهترین روش جمعآوری آن از مبدأ یعنی درب منازل، ادارهها و مدارس قبل از مخلوط شدن با سایر پسماندها است و چون بازیافت برنامهای مقرون به صرفه است نسبت به دفن یا سوزاندن زباله هزینه کمتری دارد و اثرات تخریبی کمتری بر محیط زیست دارد.»
بحث قانونی کاهش مصرف کاغذ
اهمیت مسائل زیست محیطی در ایران به حدی است که در اصل 50 قانون اساسی آمده است: «در جمهوری اسلامی، حفاظت از محیط زیست که نسل امروز و نسلهای بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی میشود. از این رو فعالیتهای اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن همراه باشد ممنوع است.»
در ماده 190 قانون برنامه پنجم جمهوری اسلامی ایران آمده است: «بر اساس ماده قانونی همه دستگاههای اجرایی، موسسات و نهادهای عمومی غیردولتی موظفند اعمال سیستمهای مصرف بهینه منابع پایه و محیط زیست برای اجرای برنامه مدیریت سبز شامل مدیریت مصرف انرژی، آب و مواد اولیه و تجهیزات(شامل کاغذ)را انجام دهند.» آییننامه اجرایی این ماده قانونی هم تهیه شده است. در ماده 2 آییننامه اجرایی آن مصوب تاریخ 1391/2/12 هیئت وزیران به کاهش مصرف کاغذ مجددا اشاره شده است.
رهبر معظم انقلاب در نامهای به رؤسای قوا، سیاستهای کلی محیط زیست را ابلاغ فرمودند که یکی از این محورها گسترش فضای سبز میباشد که در آن موضوعاتی نظیر صنعت کم کربن، استفاده از انرژیهای پاک، اصلاح الگوی تولید و بهینهسازی الگوی مصرف و نیز توسعه حمل و نقل عمومی سبز و غیرفسیلی تاکید شده است. در خصوص سیاستهای ابلاغی رهبری، تدوین استراتژیها، سیاستها و برنامههای اجرایی لازم جهت دستیابی به اقتصاد سبز در دستور کار وزارت امور اقتصادی و دارایی قرار گرفته است و تلاش میشود با تحقق اقتصاد مقاومتی و حفظ سرمایه طبیعی از افزایش فشارهای محیط زیستی مانند انتشار آلایندهها و زبالهها بر محیط زیست جلوگیری به عمل آید.
آخرین نسخه چاپی
یکی از مؤثرترین راهها برای نجات درختان و جانی دوباره بخشیدن به کالبد درختان در خدمت گرفتن فناوری اطلاعات و انجام امور دولتی با به کار گرفتن اینترنت و استفاده از دولت الکترونیک است. سازمانها و نهادهای دولتی و بانکها به خاطر استفاده مکرر و پرتعداد از کاغذ و نامهنگاری و کاغذبازیهای متعدد اداری، همیشه یکی از پرمصرفترین حوزههای مصرف کاغذ محسوب میشوند اما به کارگیری فضای اینترنتی و دولت الکترونیک راه موثری برای نجات درختان است.
«سارا راجیان» کارشناس ارشد اقتصاد در این باره میگوید: «یکی از مهمترین اقداماتی که سازمانها و نهادهای مختلف بخش دولتی و خصوصی میتوانند برای کمک به محیط زیست و جلوگیری از قطع درختان داشته باشند، جایگزین کردن نامهنگاری سنتی در ادارهها، بانکها و مدارس با تجهیزات الکترونیکی و راهاندازی اتوماسیون اداری به جای کاغذبازی و پاس دادن ارباب رجوع از این اتاق به آن اتاق است.»
وی اضافه میکند: «خواندن نسخه الکترونیکی کتاب و نشریات نیز یکی از راههای جلوگیری از مصرف کاغذ است و برای این منظور باید آموزش لازم به مردم داده شود تا از مصرف کاغذ جلوگیری کنند و به طور مستقیم در حفاظت از جنگلها سهیم باشند.»
بسیاری از مجلات و نشریات در دنیای امروزی انتشار نسخه کاغذی خود را متوقف کرده و به دنیای دیجیتال پا گذاشتهاند.
بسیاری از این نشریات روی آخرین جلد چاپ شده خود عبارت آخرین نسخه چاپی را گذاشته و اعلام کردند که دیگر به صورت چاپی منتشر نخواهند شد بلکه به صورت نسخههای الکترونیکی منتشر خواهند شد و جالب اینجاست که بسیاری از این مجلات و هفتهنامهها سابقه انتشار 70-60 ساله داشتهاند.»
از خودمان شروع کنیم
وظیفه حفاظت و حراست از منابع طبیعی و محیط زیست به فرد یا گروه خاصی واگذار نشده است و همه مردم در هر موقعیت و هر شغلی در قبال خطرات زیستمحیطی مسئول هستند، تولید بیرویه زباله، نابودی جنگلها، آلودگی هوا و... از جمله خطراتی است که همه اقشار جامعه به ویژه کودکان، سالمندان و اقشار آسیبپذیر جامعه را در معرض خطر قرار میدهد. بنابراین هر کدام از ما باید از خودمان شروع کنیم.
یک دانشجوی رشته مدیریت در این باره میگوید: «عادت به صرفهجویی و جلوگیری از اسراف و زیادهروی معمولا در خانوادهها به فرزندان آموخته میشود و والدین در این راه همیشه الگوی کودکان بودهاند. به طور مثال از مادری که نصف غذاها را درون سطل زباله میریزد چگونه میتوان انتظار داشت که فرزندش دفترچه مشق خود را کامل به پایان برساند و نصفه کاره رها نکند؟!»
وی اضافه میکند: «خوشبختانه خانواده من از همان ابتدا ما را با فرهنگ صرفهجویی آشنا کردند و به همین دلیل در دوران تحصیلی هم همیشه سعی میکردم از دفترچهها و ورقههای کاغذ خود به خوبی استفاده کنم به نحوی که هر دو روی کاغذ را استفاده میکردم و اگر از سال گذشته دفتر نیمه تمامی باقی مانده بود برای سال بعدی استفاده میکردم.»
آقای زمانی کارمند نیز در این باره میگوید: «یکی از مؤثرترین راههای صرفهجویی کاغذ در کشور در ادارات و سازمانها است چرا که در این مکانها اوراق و کاغذهای زیادی مبادله میشود بنابراین اگر هر کارمند در هنگام کار در مصرف کاغذ صرفهجویی کند سالانه مقدار قابل توجهی کاغذ صرفهجویی میشود.»
وی اضافه میکند: «به طور مثال هنگامی که یک نامه الکترونیکی دریافت میکنیم اگر به جای چاپ، این نامه را عینا به همکار خود ارسال کنیم از مصرف کاغذ جلوگیری میشود اما متأسفانه در بسیاری از ادارات به جای استفاده از اینترنت و خدمات رایانهای، صدها و هزارها کاغذ پرینت و جابهجا میشود، در حالی که ارسال نامه الکترونیکی به جای فکس، پرینت و چاپ راهی مناسب و مقرون به صرفه است و از مصرف بیرویه کاغذ در کشور جلوگیری میکند.»
همه ما میتوانیم حامی محیط زیست باشیم و با پیروی از الگوهای صرفهجویی در مصرف هم به بهبود محیط زیست کمک کنیم و الگویی برای فرزندان و نسلهای بعد باشیم. کافی است قبل از اینکه کاغذهای مصرفی خود را به سطل زباله بیندازیم دوباره نگاهی به آن داشته باشیم و ببینیم که کاملا از آن استفاده بهینه داشتهایم؟ یا ببینیم به جای استفاده از کاغذ از چه راه دیگری میتوانستیم پیام خود را به دیگری انتقال دهیم.