۱۰ عامل موثر در امنیت روانی و رضایت از زندگی
سردار سعید منتظرالمهدی
در چند سال اخیر شمار معتنابهی پژوهش علمی پیرامون عوامل ذی نقش در «امنیت روانی» و «رضایت از زندگی» به سامان رسیده است. ما در یک پژوهش فراتحلیل به منظور شناسایی موثرترین آن عوامل، به بررسی و مطالعه شماری از آن پژوهشها پرداختیم. نتایج حاصل از آن فراتحلیل (متاآنالیز) نشان داد که از میان عواملی که بر احساس امنیت روانی و رضایت از زندگی تاثیر میگذارند، 10 عامل در صدر قرار میگیرند. در سطوری که در پی میآید هریک از آن 10 عامل به اختصار معرفی میشوند.
۱. هدفمندی زندگی
افرادی که آرمان و هدف و مقصود اندیشیده شدهای برای زندگی خویش دارند بهتر و بیشتر از آنانی که در زندگی خویش رویه «باری به هر جهت» را پیش میگیرند، از حیث ذهنی احساس آسودگی و ایمنی مینمایند و لاجرم چنین افرادی زندگی را دوست دارند و در مجموع از زندگی خود راضیترند. به بیان روشنتر، کسی که به روشنی میداند که در سالهای عمر خویش در پی رسیدن به چه مقصد و مقصودی است، نه تنها زندگی را به تمامی در آغوش میکشد بلکه با سهولت و سخت کوشی قادر است رنج و رنجشها و سختی و صعوبتهای ناگزیر زندگی را تاب بیاورد و آنها را به فرصتی برای بهبود روحیه تلاشگری خود تبدیل کند.
۲. خواب رضایتآمیز
خواب، افزون بر اثرات پرشمار جسمی، به سبب تاثیری که بر مسیرهای عصب-شیمیایی مغز بر جای میگذارد و بواسطه نقش شگرف آن در تعادل بخشی به غدد درون ریز و هورمونهای مترشحه آنها، آرامش، نشاط، امید و لذت روانی برای فرد به ارمغان میآورد. هریک از این حالات خلقی خوشایند نیز به نوبه خود احساس امنیت و رضایت از زندگی را فزونی میبخشد.
۳. خود نظمبخشی و مدیریت زمان
افرادی که با برنامهریزی واقعبینانه اوقات روزانه زندگی خویش را نظم و نظام میبخشند و از اتلاف وقت خود ممانعت بعمل میآورند اغلب نه تنها نگرش مثبت و رضایتآمیزی به خود و زندگی خود پیدا میکنند بلکه به سبب نظاممند ساختن دنیای درون خود احساس امنیت روانی شگرفی برای خود پدید میآورند. اما در مقابل شواهد نشان از آن دارند که افراد فاقد نظم و نظام در زندگی از نوعی سردرگمی، آشفتگی و بیهودگی رنج میبرند. پیامد اینگونه رنجها نیز اغلب چیزی جز نارضایتی و ناامنی نیست.
۴.غرق نشدن در دنیای مجازی
بسیاری از تحقیقات مورد بررسی در این مطالعه شواهدی به دست دادهاند که نشان میدهد فروشدن افراطگرایانه در فضای مجازی، روابط اجتماعی نشاطآفرین و رضایتآمیز را از افراد میستاند و آنان را به سوی ملال و بیهودگی سوق میدهد. کاهش پیوند اجتماعی در فضای حقیقی و گرفتار شدن در باتلاق ملال و اندوهناکی نیز بلادرنگ تراز رضایت از زندگی و ایمنی روانی را فرو میکاهد. لیکن شواهد بیانگر آن است که فروکاستن معنادار از حضور در فضای مجازی و رو آوردن به پیوندهای اجتماعی سودمند به تدریج رضایت از زندگی را فزونی میبخشد و احساس امنیت را بهبود میبخشد.
۵. تقدیر از دیگران
تقدیر کلامی و غیر کلامی روزانه از حداقل پنج نفر، ذهن و روان ما را غرق مسرت و «احساس خوب» میسازد. مسرت و حس خوب نیز به زودی به کل زندگی سرایت میکند و آنگاه روح ما را تلطیف و زندگی ما را مسرتبخش میسازد.
۶. ایجاد لذت ذهنی و معنوی
گفتهاند که از میان لذات زندگی دو نوع لذت هرگز پایان نمیپذیرند. آن دو یکی«لذت ذهنی» است و دیگری «لذت معنوی». لذت نخست با مطالعه، بویژه مطالعه متون و منابع فاخر به دست میآید و دیگری با نیایش و عبادت و ستایش پروردگار. از همین روی آنانی که بخشی از اوقات روزانه خود را به این دو لذت اختصاص میدهند آنچنان در رضایت و خشنودی فرو میشوند که ذهن و ضمیر آنان هرگز فرصتی برای دلهره و آشوبناکی نمییابد. لاجرم اینان زندگی رضایت آمیزی دارند و از روان ایمن و آسودهای برخوردارند.
۷. انجام رفتارهای اجتماعی پسندیده
انجام رفتارهای اجتماعی مطلوب و پسندیده، رفتارهایی نظیر سخن گفتن مودبانه با دیگران، رفتار سرشار از احترام، رانندگی قانونمدار و غیرخطرآمیز، مدارا با دیگران و کمک به این و آن و نوع دوستی، «حس ارزشمندی» فرد را تقویت میکند و این باور و نگرش را در او ایجاد میکند که «زندگی ارزش زیستن را دارد». علاوهبر آن، انجام رفتار اجتماعی مطلوب بلاواسطه با واکنش رضایتآمیز و تحسین برانگیز دیگران روبهرو میشود. ترکیب این دو، یعنی احساس ارزشمندی و بازخورد مثبت و تحسینآمیز دیگران، نیز رضایت از زندگی و امنیت ذهنی را دوچندان میسازد.
۸. تمرین تمرکز و آرامش
یافتهها حکایت از آن دارند که با انجام تمرینهای تمرکز ذهن و نیز خلوت کردن با خود، میتوان به صورت معناداری رضایت از زندگی را بهبود بخشید. چه، چنین تمرینهایی نه تنها سموم را از روان میزداید بلکه فرصت اندیشیدن به آینده و طراحی زندگی مطلوب و نیز خلق امید را برای ما مهیا مینماید. این آثار سودمند نیز رضایت از زندگی و آرامش روانی را به صورت مستمر افزایش میدهد.
۹. سفر و مسافرت
مسافرت کردن و دیدن اینجا و آنجا و کسب تجربه از یک سو زیباییها و شگفتیهای دنیا و عظمت خالق هستی را به ما نشان داده و از دیگر سو دنیای روانی ما را فراخ میسازد. این اثر نیز ما را به تحسین از شگرفی عالم و شکر نعمات الهی و لذت بردن از زندگی برمیانگیزد و لاجرم سطح رضایت از زندگی ما را افزون میسازد.
۱۰. گسترش روابط با اعضای خانواده و بستگان
حضور پررنگ در میان بستگان و اعضای خانواده و گسترش پیوند با آنان، به چند دلیل رضایت از زندگی را افزایش میدهد. نخستین آن عوامل آن است حضور در جمع بستگان امکان تجربه صمیمیت و تبادل عاطفه مثبت را دوچندان میسازد. عامل دوم آن است که پیوندهای خانوادگی امکان برخورداری از«حمایت اجتماعی» را بیشتر میکند و عامل سوم آن است که با حضور در جمع خانوادگی احساسهای خوشایندی همچون امید و خوشبینی تجلی و فرصت ظهور و بروز پیدا میکنند. هر یک از این اثرات هم امنیت روانی را افزایش میدهد و هم رضایت از زندگی را بهبود میبخشد.
خلاصه آنکه رضایت از زندگی و احساس امنیت هر دو حالتهای ذهنی خوشایندی هستند که با بهبود یافتن هر یک از آنها، غنا و شادابی زیست را دو چندان مینمایند. هر یک از 10 راهکار و عاملی که در این نوشتار از آنها سخن به میان آمد قادر است میزان معینی از این دو حالت و احساس ما را بهبود بخشد.
* معاون اجتماعی نیروی انتظامی