آسیب‌شناسی پدیده طلاق و راهکارهای حل این معضل اجتماعی (بخش پایانی)
ازدواج آگاهانه رمز تحکیم خانواده (گزارش روز)
دستها را محکم روی گوش‌هایش می‌گذارد و آن قدر فشار می‌دهد تا هیچ صدایی نشنود، اما باز هم صدای دعوا و جرو بحث آنها در گوشش می‌پیچد و تصاویر کتک‌کاری پدر و مادرش مانند فیلم سینمایی از مقابل دیدگان بسته‌اش می‌گذرد، دردل کوچکش آرزو می‌کند، ای کاش به دنیا نیامده بود.
صدیقه توانا
بازی، پارک، مسافرت، شادی کردن و خندیدن، بخش‌هایی از حقوق نخستین بچه‌های طلاق است که درگیر و دار دعوا و جدال پدران و مادران از آن محروم‌اند و پدر و مادرها چه راحت این حقوق اولیه بچه‌ها را نادیده می‌گیرند.
به راستی شما پدر و مادری که از روی خودخواهی و بعضاً ندانم‌کاری زندگی مشترکی را تشکیل داده‌اید و صاحب فرزند شده‌اید، حال چرا بنا به یک یا دو دلیل پیش پا افتاده و بدون توجه به آینده این نیلوفرهای زندگی‌تان که بزودی خشک می شوند سقف زندگی مشترکتان را خراب می‌کنید؟ چرا قبل از شروع زندگی مشترک سعی نکردید به یک توافق ضمنی برسید و از نقاط مشترک هم مطلع شوید که حالا این چنین پس از چندین سال زندگی مشترک آن هم با داشتن یک یا دو فرزند می‌خواهید مهر طلاق بر پیشانی خود و فرزندتان بزنید؟ آیا هیچ می‌دانید که همین بچه‌های نازنین، باز هم روزهای شادی را در کنار دعوا و مشاجره با همسرتان، در کنار شما داشتند! آیا به این موضوع عمیق فکر کرده‌اید که وقتی فرزند شما به مدرسه می‌رود و اولیاء مدرسه نامه حضور والدین را در جلسات اولیاء و مربیان به دستشان می‌دهند چقدر می‌شکنند و پیش دوستان و همکلاسی‌های خود تحقیر می‌شوند؟ شما پدر و مادر اگر به همه مسائل پیش‌روی خود و فرزندتان اهمیت می‌دهید و اگر معتقد به زندگی پاک و سراسر از مهر و محبت در سایه ایمان به پروردگار هستید، قبل از آنکه زیر یک سقف وارد زندگی مشترک با همسرتان شوید، شناخت کافی از همسر آینده خود پیدا کنید تا خدایی ناکرده مجبور نشوید پس از چند سال زندگی خط بطلان بر ازدواج بکشید و به این منفورترین حلال خداوند یعنی طلاق تن دهید.
طلاق از چه زمانی وارد خانه‌های ما شد؟
هیچ با خود فکر کرده‌اید از چه زمانی قبح واژه طلاق بین زوجهای جوان ریخته شده و آنها به راحتی قید زندگی مشترک را می‌زنند؟ و اینکه طلاق از چه زمانی بین زوجهای جوان رایج شده است؟
دکتر امان‌الله قرائی مقدم جامعه‌شناس و استاد دانشگاه در گفت‌وگو با کیهان با اشاره به اینکه عوامل متعدد هفده‌گانه‌ای باعث طلاق و فروریختگی فرهنگی و هنجارهای اعتقادی- دینی و اخلاقی در جامعه می‌شود، می‌گوید: «از اولین دوره‌ای که دانشجویان برای تحصیل از طریق پترزبورگ به اروپا رفتند و برگشتند و با خود سوغات فرنگی، «غربزدگی» را آوردند، از آن زمان که اولین دوچرخه وارد ایران شد، از وقتی که اولین چرخ خیاطی، یخچال، فریزر و دیگر لوازم لوکس وارد خانه‌های ایرانی شد، اخلاقیات و هنجارهای ارزشی و فرهنگی تحت تأثیر تکنولوژی قرار گرفت و یک خانم خانه به شدت تحت تأثیر و اسیر تکنولوژی گردید و تا جایی این اسارت پیشرفت کرده است که اگر روزی سیم برق یکی از این وسایل قطع شود، هیچ خانمی قادر به طبخ غذا نخواهد بود.»
دکتر قرایی مقدم با تأکید بر این نکته که حکومت تکنوکراسی (حکومت تکنیک) الان بر خانواده‌ها حاکم است، می‌گوید:« آمریکایی‌ها، ژاپنی‌ها و حتی کره‌ای‌ها معتقدند نیوتکنیک را به ایران بفرست و آنها را اسیر خود کن! و در نتیجه همین تکنولوژی فکر زن و مرد ایرانی تغییر کرد.»
به او می‌گویم پس شما مخالف تکنولوژی هستید؟ ولی در شرایطی که دنیا روزبه‌روز درحال پیشرفت است نمی‌توانیم از امکانات و علوم روز دنیا عقب بمانیم. پاسخم را این طور می‌دهد: «هرگز مخالف پیشرفت و تکنولوژی نیستم، ولی همزمان با ورود تکنولوژی ذهن و آداب و رسوم خیلی از فرهنگ‌ها و سنت‌های ما تغییر کرد و البته چون دختران ازنظر هوشی در مقایسه با پسران در رتبه بهتری قرار دارند خیلی بیشتر تحت تأثیر قرار می‌گیرند از این روست که گاهی زنان بیشتر از مردان از پدیده طلاق استقبال می‌کنند.»
به اعتقاد این جامعه‌شناس هوش دختران در سن 14سالگی برابر با هوش پسران در 16سالگی است.
در حال حاضر هم یکی از عوامل طلاق دوساختی شدن (دوگانگی) است پسران هنوز در گذشته سیر می‌کنند و دوست دارند زنان مطیع و فرمانبردار باشند ولی دختران امروزی می‌گویند وقتی ما پا به پای مردان کار می‌کنیم، درآمد و تحصیلات داریم هیچ لزومی نیست که زیر بار زور مردان برویم، و وقتی دو نوع طرز تفکر درمقابل هم قرار می‌گیرند، گذشت کمتر می‌شود.»
دکتر قرائی مقدم چنین نتیجه‌گیری می‌کند که طلاق در طبقه پایین جامعه کمتر است چون تناسب فکری بین زن و مرد بیشتر است و زن وابستگی اقتصادی دارد. اما در طبقه بالای جامعه آمار طلاق بالاتر است چون هر دو احساس امنیت می‌کنند، بنابراین شناخت و درک متقابل، شناخت منطقی و فرهنگی و شغلی نقش بسزایی در تحکیم و روابط زناشویی و زندگی مشترک دارد.
وی همچنین بر این باور است که متاسفانه شاهد فروریختگی فرهنگی، ارزشها و هنجارها در جامعه هستیم، از این رو شاهد افزایش آمار طلاق می‌باشیم. طوری که از هر 4 ازدواج یک مورد به طلاق ختم می‌شود.
زوجهای جوان باید کفیت داشته باشند
راه‌های دستیابی به شناخت زوجین قبل از ازدواج و اهمیت این شناخت در پایداری و تداوم زندگی موضوعی است که محور گفت وگوی ما با دکتر محمود گلزاری معاون ساماندهی امور جوانان قرار گرفت.
وی با اشاره به اینکه مراجعه‌کنندگان زیادی به کلینیک جهت مشاوره دارد که اکثرا همسران جوان می‌باشد، می‌گوید: «توصیه ما این است که برای ازدواج هر دو نفر باید سالم و هماهنگ باشند و به اصطلاح کفویت داشته باشند که احراز و به دست آوردن این دو شرط، شناخت دقیق می‌خواهد. دو نفر برای ازدواج باید سلامت جسمی، روانی، اخلاقی، خانوادگی، اعتقادی و حتی مسائل فرهنگی و سیاسی را در نظر بگیرند و هماهنگی صفات و شخصیت فرد وجود داشته باشد. مثلا یک فرد درونگرا با یک فرد برونگرا دچار مشکل می‌شوند.»
از دکتر گلزاری می‌پرسم این شناخت قبل از ازدواج چگونه باید به دست آید؟
آیا باید به شیوه‌های مدرن (آشنایی اینترنتی و...) متوسل شد یا به شیوه‌های سنتی؟ پاسخم را این طور می‌دهد: «آشنایی‌های اینترنتی به هیچ نتیجه‌ای نمی‌رسد و روش‌های سنتی کاملا مفید فایده است چون آشنایی در بستری سالم شکل می‌گیرد و پیشنهاد ما این است که باید مشاوران آموزش دیده که به رویکردهای علمی- اسلامی مسلط هستند به کمک خانواده‌ها آیند قبل از ازدواج باید به یک مثلث که سه ضلع دارد توجه گرددمثلثی که یک راس آن دختر و پسر هستند، راس دیگر پدر و مادر و راس سوم هم مشاور آگاه است که به کمک این دو گروه می‌آید.
وزارت ورزش و جوانان در این زمینه چه قدم‌هایی برداشته است؟ دکتر گودرزی پاسخ به این پرسشم را این طور می‌دهد: «در معاونت ساماندهی امور جوانان با همکاری سازمان نظام رواشناسی و مشاوره ایران، تعاملاتی صورت گرفته است که با مشاورانی که در این حوزه تجربه دارند هماهنگی‌های لازم به عمل می‌آید تا به زوج‌ها مشاوره قبل از ازدواج با رویکرد دینی- علمی و آموزشی داده شود، و در این خصوص دفاتری با مجوز رسمی و با آرم مخصوص در حال راه‌اندازی است.»
از او می‌پرسم فکر می‌کنید مردم چگونه باید به این دفاتر اعتماد کنند و آیا سوءاستفاده‌هایی در این مسیر نخواهد شد؟ دکتر گلزاری می‌گوید: «با توجه به آنکه برخی از خانواده‌ها خیلی ضربه خوردند و تجربه تلخ طلاق را داشته‌اند لذا خانواده‌ها به این مراکز که مجوز رسمی دارند اعتماد می‌کنند.»
دکتر گلزاری به دیگر اقدامات وزارت ورزش و جوانان برای تحکیم خانواده اشاره می‌کند و می‌گوید: «برنامه‌های مشاوره قبل از ازدواج فعال شدند، یک تفاهم‌نامه هم با سازمان روانشناسی بسته شد که 30 مشاور گزینش شدند و در هفته جوان (17 خرداد) برخی از مراکز راه‌اندازی می‌شود و امیدواریم بسته‌های آموزشی که بین همسران جوان پس از ازدواج توزیع می‌گردد، مرحله به مرحله اجرا شود.»
وی معتقد است برای جمعیت فراوان طلاق گرفته هم باید آموزش و مشاوره‌هایی داشته باشیم که متاسفانه به اندازه 5 کتاب مطلب برای مدیریت بعد از طلاق نداریم و برنامه دیگری هم که باید رصد شود موسسات همسریابی است.»
از وی در خصوص این موسسات و فعالیت آنها می‌پرسم، می‌گوید: «وزارت ورزش روی دو مقوله «همسرگزینی» (کمک به جوانان و خانواده‌ها برای تایید انتخاب همسر مناسب) و «آموزش همسران جوان» فعالیت می‌کند، ما روی مقوله همسریابی و این موسسات اصلا ورود پیدا نمی‌کنیم چون خیلی ابهام دارد و با حواشی زیادی روبه‌رو است.»
به او می‌گویم آیا شما این سایت‌ها را تایید می‌کنید؟ می‌گوید: «از نظر ما سایت‌های همسریابی غیرقانونی است و پلیس امنیت اخلاقی هم این سایت‌ها را غیرقانونی اعلام کرده است و ما هیچ مجوزی برای مراکز همسریابی نداده و نمی‌دهیم. تلاش ما صرفا روی مشاوره و همسر گزینی است.»
ازدواج آگاهانه و بهنگام، رمز تحکیم خانواده
با رضا نوروزی جعفری مدیرکل امور حمایت‌های اجتماعی کمیته امداد و یکی از اعضای مجمع خیرین ازدواج هم در مورد راه‌های تقویت و تحکیم خانواده صحبت کردیم. وی با این نگاه که ارتباط و پیوند خانواده به شناخت افراد از هم برمی‌گردد، می‌گوید: «ازدواج اگر بهنگام و آگاهانه باشد جای هیچ نگرانی برای فروپاشی خانواده نیست و این به نوع تربیت خانوادگی برمی‌گردد. اگر والدین فرزندان خود را به گونه‌ای تربیت کنند و آنها را به جایی برسانند که هنگام انتخاب همسر خود را بدرستی انتخاب کنند، مطمئنا زندگی موفقی خواهند داشت.»
نوروزی منظور از تربیت خوب را تربیتی براساس اصول و ارزش‌های دینی و اعتقادی بیان می‌کند و می‌گوید: «مجمع خیرین ازدواج به سالم‌سازی و ارتقای وضعیت ازدواج در کشور آن هم به صورت مردمی کمک خواهد کرد و ما هم در این زمینه از هیچ کوششی دریغ نمی‌کنیم.»وی می‌گوید: «در کمیته امداد سالانه 60-50 هزار جهیزیه به زوجهای جوان می‌دهیم ضمن آنکه آموزش‌های قبل، حین و بعد از ازدواج هم در کمیته امداد امام خمینی رواج دارد به همین دلیل می‌بینیم میزان گسست پیوندها در کمیته امداد که همه جزو اقشار محروم جامعه هستند و شرایط دشواری برای زندگی دارند خیلی کمتر از دیگر اقشار جامعه است.
طلاق قابل مدیریت است
طلاق یک پدیده نگران کننده اجتماعی و به عنوان یک آسیب تلقی می‌شود که مدیریت صحیح درآمد ازدواج این قابلیت را دارد که بتوان از آسیب‌های فردی و اجتماعی این پدیده جلوگیری کرد. ولی علی‌رغم اینکه طلاق پدیده خوبی نیست ولی الان اتفاق می‌افتدحال سؤال این است این امر چه چالش‌های فردی و اجتماعی به دنبال دارد؟
دکتر محمدتقی حسن‌زاده رئیس مرکز مطالعات و پژوهش‌های راهبردی وزارت ورزش و جوانان این سؤال را پاسخ می‌دهد و در توضیحاتی مجمل به گزارشگر کیهان می‌گوید: «طلاق آسیب‌های جدی برای فرد، جامعه و خانواده به دنبال دارد و آثار منفی ناشی از این پدیده خیلی زیاد است.
ساختارهای نظام فردی، اجتماعی و خانوادگی را به هم می‌زند و این امر هزینه‌های زیادی برای جوامع دارد. بنابراین همه نهادها و بخش‌ها باید برای پیشگیری از پدیده طلاق برنامه‌ریزی کنند که ازدواج آگاهانه اولین گام است.»
دکتر حسن‌زاده عنصر ازدواج آگاهانه و بهنگام را در گرو عنصر شناخت می‌داند و خاطرنشان می‌کند: «شناخت باتوجه به تأکیدات غنی اسلام هم شأن و کفو بودن است.»
وی تأکید می‌کند: «امروز باید شیوه‌های اطلاع‌رسانی را عوض کنیم. یکی از مسائلی که فراروی جوانان است نبود شناخت درست و شیوه‌های اطلاع‌رسانی اثربخش در نظام آموزشی، رسانه‌ای و دانشگاهی است که باید این نقاط ضعف برطرف شود.»
دکتر حسن‌زاده با اشاره به اینکه ازدواجی که با همفکری والدین باشد ماندگار است تأکید می‌کند: «وقتی مراکز مشاوره در ازدواج زوجین دخالت می‌کنند باید نقش کمکی داشته باشند نه نقش اولیه . امروزه براساس مطالعات انجام شده این نتیجه حاصل شده که محور و مدیریت ازدواج باید خانواده باشد و نه مراکز همسریابی.»
رئیس مرکز مطالعات و پژوهش‌های راهبردی وزارت ورزش و جوانان با تأکید بر این نکته که یک باور و اندیشه جدید متناسب با فرهنگ غنی اسلام برای جوانان باید وجود داشته باشد می‌گوید: «بعد معنوی ازدواج مورد غفلت قرار گرفته و امروزه متأسفانه بعد مادی و ظاهری ازدواج برجسته است، جنبه دینی و اخلاقی و عاطفی ازدواج بین برخی از زوج‌ها پنهان مانده و ما از همین ناحیه دچار مشکل شده‌ایم و لازم است روی این مباحث کار شود.»
دکتر حسن‌زاده با ارائه این اطلاعات که 75درصد جوانان معتقدند والدین نقش کلیدی برای حمایت‌های مادی، معنوی و مدیریتی دارند خاطرنشان می‌کند: «آمار ثبت شده از طلاق، آمار خوبی نیست و باید راهکارهای معنوی- اجتماعی و اعتقادی ازدواج را برجسته کنیم.از آقای حسن‌زاده می‌پرسم شما در وزارت ورزش و جوانان چه اقداماتی برای برجسته‌تر کردن این محورها و مقوله ازدواج انجام داده‌اید؟ می‌گوید: «تلاش ما در حوزه جوانان شناسایی آسیب‌ها و تهیه نقشه راه برای توجه به موضوع جوان و ازدواج است. ما امروز دنبال یک هدف کلان برای رشد و پیشرفت همه‌جانبه جوانان به سه راهبرد اساسی هستیم.»این راهبردها، غنی سازی دوره جوانی توأم با نشاط و شادی، توانمندسازی جوانان در عرصه‌های علمی- اجتماعی... و تقویت هویت ملی، دینی و انقلابی است و برای اجرایی شدن این راهبردها 17 موضوع محوری جوانان شناسایی شده که دستگاه‌های مسئول باید برنامه‌های اجرایی را متناسب با این نقشه راه تدوین کنند.