نگاهی به مشکلات سفرهای پایانی فصل تابستان- بخش نخست
شور و هیجان سفرهای آخر تابستان
فریده شریفی
جاده چالوس، کرج، جاده هراز، آمل، جاده... بسیار پرترافیک گزارش شده و تردد در آنها به سختی صورت می‌گیرد، پلیس راه برای سهولت رفت و آمد وسایل نقلیه از ساعت 6 بامداد جاده را یک طرفه اعلام کرده است... از شهروندان تقاضا می‌شود در ساعات پرترافیک از سفرهای برون شهری خودداری کنند تا با مشکل مواجه نشوند...
شنیدن و خواندن چنین خبرهایی در آخرین روزهای فصل تابستان برای اکثر شهروندان عادی شده است چراکه هر سال در آخرین روزهای ماه شهریور، تعداد سفرهای برون‌شهری افزایش می‌یابد و همه در تکاپوی رفتن به مسافرت و تعطیلات هستند تا اول مهر فرزندانشان با روحیه بهتر و انرژی بیشتر در کلاس‌های درس حاضر شوند.
تابستان فصل سفر است، همه مسافرت در فصل تابستان را دوست دارند چراکه اکثر خانواده‌ها فرزندان محصل دارند و مسافرت در فصل گرم سال بهترین فرصت برای آنان است تا از تعطیلات تابستانی استفاده کنند و برای تلاش و کوشش بیشتر مهیا شوند.
گذراندن تعطیلات و مسافرت کردن برای کاهش فشار و استرس برای همگان لازم و ضروری است و فرقی نمی‌کند که چه کسانی از این تعطیلات بهره می‌برند، پدر و مادر، فرزندان همه و همه احتیاج به مسافرت و تجدید روحیه و قوا دارند اما به راستی چرا اکثر خانواده‌ها سفرهای تابستانی خود را به روزهای پایانی تابستان موکول می‌کنند و در آخرین لحظات می‌خواهند از تعطیلات استفاده کنند؟! آیا در اوایل تابستان یا اواسط آن نمی‌توانند برنامه‌ریزی کنند و اگر برنامه‌ای برای سفر دارند همان موقع انجام دهند؟!
برنامه‌ریزی برای تابستان
با شروع فصل تابستان و پایان مدارس، اوقات فراغت جوانان و نوجوانان آغاز می‌شود و اگر برای فصل تابستان هدف مشخص و برنامه‌ای وجود نداشته باشد بلاتکلیفی، سردرگمی و بی‌حوصلگی فرزندان آغاز می‌شود.
چگونه گذراندن اوقات فراغت در این فصل به یکی از دغدغه‌های مهم خانواده‌ها تبدیل می‌شود و این دغدغه از آنجا اهمیت پیدا می‌کند که والدین به مسئله گذراندن ایام فراغت به عنوان یک مسئله مهم توجه می‌کنند چراکه برنامه‌ریزی برای اوقات فراغت فرزندان باید به‌گونه‌ای ترسیم شود که استعداد و توانایی فرزند شکوفا شود و هدف از برنامه‌ریزی فقط گذراندن وقت نباشد.
«معصومه طاهریانپور» کارشناس مسائل اجتماعی در این‌باره می‌گوید: «با آغاز فصل تابستان و تعطیلی مدارس اوقات فراغت کودکان، نوجوانان و جوانان آغاز می‌شود و والدین می‌کوشند به خاطر گذراندن یک سال تحصیلی و فشاری که برروی فرزندان بوده شرایطی را فراهم آورند تا فرزندانشان از این مدت زمانی حداکثر استفاده را ببرند و با روحیه‌ای خوب فصل جدید تحصیلی را آغاز کنند.»
وی اضافه می‌کند: «البته نحوه گذراندن ایام تعطیلات تابستانی بستگی به سن، جنس، طبقه اجتماعی، درآمد، مکان زندگی، شغل و... خانواده‌ها دارد و هر خانواده‌ای با برنامه‌ریزی خاص تلاش می‌کند اوقات فراغت فرزندان خود را به بهترین حالت ممکن سپری کند. برخی از خانواده‌ها ترجیح می‌دهند فرزندانشان در کلاس‌های مختلف ثبت‌نام کنند و اوقات فراغت خود را این‌گونه بگذرانند و برخی دیگر ترجیح می‌دهند اوقات فراغت فرزندانشان با استراحت کردن، مسابقات ورزشی، مطالعه کتاب، نقاشی کردن، کارهای دستی، دید و بازدید کردن، استفاده از طبیعت و رفتن به کوه، سفر کردن و... سپری شود. اما در هر حالتی باید توجه داشته باشند که براساس علاقه و اشتیاق فرزندانشان برنامه‌ریزی کنند تا جوانان و نوجوانان از این فرصت تعطیلات دلزده و دلسرد نشوند و ایام خوبی را پشت سر بگذرانند.»
یک خانم خانه‌دار که خود را «الهام مقدم» معرفی می‌کند در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان به مسئله تعطیلات تابستان و چگونه گذراندن ایام فراغت فرزندانش اشاره می‌کند و می‌گوید: «هر سال اوایل تابستان و پس از تعطیلی مدارس نگرانی من شروع می‌شود چون دو فرزند پسر دارم که پس از اتمام امتحانات و شروع تعطیلاتشان شروع به نق زدن می‌کنند که چکار کنیم؟ حوصله‌مان سر رفته. از خانه ماندن خسته شدیم... چقدر تلویزیون نگاه کنیم؟... و وقتی به آنها پیشنهاد می‌دهم در کلاس‌های مختلف ورزشی، درسی، هنری و... ثبت‌نام کنند می‌گویند از کلاس رفتن خسته شده‌ایم و می‌خواهیم به مسافرت برویم... اما به دلیل کار همسرم فقط در زمان مشخصی می‌توانیم به سفر برویم چرا که امروزه مسافرت کردن هزینه زیادی می‌خواهد و همیشه نمی‌توان به سفر رفت به همین دلیل زمانی که به همسرم مرخصی می‌دهند برنامه سفر را تعیین می‌کنیم که معمولاً هفته دوم شهریور است و همین مسئله باعث می‌شود که با مشکلات زیادی مواجه شویم.»
وی اضافه می‌کند: «هر سال به خودم می‌گویم امسال از همان اول تابستان جوری برنامه‌ریزی می‌کنم که بچه‌ها اوقات فراغت خود را به خوبی بگذرانند و نمی‌گذارم برنامه سفر خانوادگی به روزهای آخر تابستان موکول شود اما نمی‌دانم شرایط چگونه می‌شود که همیشه دقیقه 90 به مسافرت می‌رویم و به دلیل مشکلات خاص این ایام سفر چندان دلچسب و مفرحی را تجربه نمی‌کنیم...!»
«نگار» دانش‌آموز کلاس دوم دبیرستان هم درباره نحوه گذراندن تعطیلات تابستان خود می‌گوید: «وقتی تابستان شروع می‌شود تمام اهداف و برنامه‌هایی که برای تابستان خود دارم روی یک کاغذ می‌نویسم و حتی روز و ساعت آن را نیز تعیین می‌کنم تا به دلیل بی‌برنامگی و بی‌هدف بودن تعطیلاتم به هدر نرود مثلاً به خودم می‌گویم که روزهای پنجشنبه صبح باید به پارک بروم و با دوستانم تنیس روی میز یا بدمینتون بازی کنم و عصر آن روز به کتابخانه بروم و مطالعه کنم. در کنار این برنامه‌ها از خودم قول می‌گیرم که حتماً مطالعه درسی را نیز فراموش نکنم و ساعت‌هایی را به مطالعه کتاب‌های درسی سال آینده اختصاص بدهم تا با آمادگی بیشتری سال تحصیلی جدید را آغاز کنم.»
وی اضافه می‌کند: «دید و بازدید اقوام و خویشاوندان و سرزدن به بزرگان فامیل به خصوص آنهایی که در طول سال تحصیلی سعادت دیدار و رفتن به خانه‌های آنان را نداشتم از اولویت‌های برنامه‌ریزی تابستانی من می‌باشد چرا که «صله ارحام» و دیدار از خویشاوندان از سنت‌های خوب و پسندیده اسلامی و ایرانی است که باید حتما به جا آوریم.»
از نگار درباره سفرهای تابستانی جویا می‌شویم، وی در پاسخ می‌گوید: «سفرهای تابستانی مخصوصا اگر با فامیل و خویشاوندان به طور گروهی و دسته‌جمعی صورت گیرد بسیار خوشایند و دلپذیر است اما من به پدر و مادرم زیاد اصرار نمی‌کنم چرا که شرایط خانواده را به خوبی درک می‌کنم و پیش خودم می‌گویم شاید پدر و مادرم در شرایطی نباشند که امسال به مسافرت برویم، اگر فرصتی پیش بیاید که چه بهتر و اگر هم که شرایط جور نشد سعی می‌کنم اوقات فراغت خود را با بهترین برنامه‌ریزی سپری کنم.»
بهترین راه‌گذراندن اوقات فراغت
در کشور ما به مسئله اوقات فراغت کودکان و نوجوانان توجه زیادی می‌شود و هر سال با آغاز فصل تابستان این مسئله به یکی از دغدغه‌های اصلی و جدی خانواده‌ها و مسئولین تبدیل می‌گردد. به همین دلیل تلاش زیادی شده است تا با برنامه‌ریزی‌های مناسب و اصولی، اوقات فراغتی مناسب و شایسته برای فرزندان در نظر گرفته شود. از دیدگاه کارشناسان تربیتی، اوقات فراغت شایسته پدیده‌ای است که از یک سو مناسب‌ترین بستر برای رشد و شکوفایی و خلاقیت استعدادهای گوناگون است و از سوی دیگر از وقوع انحرافات جلوگیری می‌نماید.
معصومه طاهریانپور در این باره می‌گوید: «بسیاری از خانواده‌ها تصورشان از اوقات فراغت فقط بیهوده‌گذرانی و سرگرمی‌های بی‌حاصل است مخصوصا خانواده‌هایی که هم پدرو هم مادر شاغل هستند در ایام تابستان با مسئله جدی اوقات فراغت فرزندانشان مواجه می‌شوند و چون وقت کافی برای گذراندن اوقات خود با فرزندانشان را ندارند سعی می‌کنند این خلاء و کمبود را با ثبت‌نام بچه‌های خود در کلاس‌های درسی یا آموزشی پر کنند یا اینکه برخی خانواده‌ها که شرایط لازم برای ثبت‌نام فرزندانشان در کلاس‌های پرهزینه را ندارند بچه‌ها را به اختیار خود رها می‌کنند تا هر طور که بخواهند ایام فراغت خود را سپری کنند.»
وی اضافه می‌کند: «در چنین شرایطی کودکان و نوجوانان در خانه یا محیط‌های دیگر به امور مبتذل و بیهوده‌ای مانند بازی‌های کامپیوتری سرگرم شدن با گوشی‌های تلفن همراه و استفاده از اینترنت و فضای مجازی و سرگرمی‌های دیگری مشغول می‌شوند که بسیار خطرناک است و زمینه‌ساز، انحراف، رکود، سستی و خمودگی و خدای ناکرده افتادن در منجلاب فساد می‌شود. به همین دلیل والدین باید نهایت دقت و تلاش را به عمل آورند تا با برنامه‌ریزی مناسب بهترین ایام را برای فرزندانشان تدارک ببینند.»
اینکه کودکان و نوجوانان در ایام فراغت خود به چه کارها و فعالیت‌هایی مشغول شوند و تا چه حد این فعالیت‌ها آزادانه باشد و تا چه حد تحت کنترل دیگران همه و همه ناشی از برنامه‌ریزی مناسب خانواده‌ها و مسئولین است.
در جامعه امروزی و با توجه به افزایش شبکه‌های اجتماعی و فضاهای مجازی مسئله گذراندن اوقات فراغت جوانان و نوجوانان از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است و متأسفانه برخی از خانواده‌ها بدون در نظر گرفتن چنین محیط‌های خطرناکی از کنترل و مدیریت رفتارها و عملکرد فرزندانشان غافل می‌شوند، در حالی که بر کسی پوشیده نیست بسیاری از انحرافات، کجروی‌ها و آسیب‌های اجتماعی موجود در سطح جامعه از عدم برنامه‌ریزی صحیح برای اوقات فراغت فرزندان نشأت می‌گیرد.
یک کارشناس سلامت روان در این باره می‌گوید: «اوقات فراغت کودکان و نوجوانان در فصل تابستان باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که در پایان این فصل سلامت و بهداشت روانی و جسمانی فرزندان به بهترین نحو تأمین شود و با آمادگی و اشتیاق زیادی فصل جدید تحصیلی را آغاز کنند.»
وی اضافه می‌کند: «رفتن به کلاس‌های پرهزینه تابستانی، سفرهای متعدد، ورزش‌های گران‌قیمت و... تنها راه گذراندن اوقات فراغت فرزندان نیست بلکه با صرف کمی هزینه و ابتکار و خلاقیت می‌توان بهترین تابستان را برای کودکان و نوجوانان ترسیم کرد. والدین باید همواره در نظر داشته باشند که فشار بر فرزندان و وادار کردن آنان به حضور در کلاس‌های درسی در فصل تابستان و گذراندن کلاس‌های هنری بی‌ثمر و بی‌نتیجه نه تنها وقت فرزندان را تلف می‌کند بلکه موجب بروز افسردگی، خستگی، رنجوری و اختلالات روانی می‌شود و سلامت روحی و روانی آنان را به خطر می‌اندازد.»
علاقه و انگیزه
گذراندن ایام تعطیلات در فصل گرم تابستان به غیر از برنامه‌ریزی و ساماندهی شرایط و اوضاع اقتصادی و اجتماعی نیاز به علاقه و انگیزه دارد چرا که فعالیت‌هایی که برای تابستان در نظر گرفته می‌شود حتما باید براساس علاقه باشد تا اهداف و نتایج درخشان از آن حاصل شود.
مثلا نمی‌توان از کودک یا نوجوانی که علاقه به امور هنری دارد و تمایلی به ورزش کردن ندارد درخواست کرد که فقط در کلاس‌های ورزشی ثبت‌نام کند و بالعکس. به همین دلیل فرزندان را باید در فعالیت‌هایی تشویق نمود که با شور و اشتیاق برای یادگیری آنها اقدام کنند نه با زور و اجبار.
کارشناسان امور تربیتی معتقدند که فعالیت‌ها و تلاش‌هایی که با شورو اشتیاق و انگیزه کافی انجام می‌شود باعث رشد و شکوفایی استعدادهای جوانان و نوجوانان می‌شود، بنابراین والدین باید در درجه اول نیازها، علایق و انگیزه‌های فرزندان خود را مورد شناسایی قرار دهند. مثلا به او بگویند چرا ورزش فوتبال را انتخاب کرده‌ای یا چرا علاقه به نقاشی داری و پس از آن به او کمک کنند که علاقه خود را در مسیری هدف‌دار قرار دهد و شرایط برای شکوفایی استعدادهای فرزند خود را فراهم آورند.