مصطفی میرزایی
 گفته می شود سلمان رشدی در خیال پردازی خود از افسانه غرانیق،بیشتر متاثر از آثار مونتگمری وات بوده است. باید توجه شود پردازش رمان گونه از افسانه غرانیق برای تقدس زدایی از تصویر پیامبر اعظم(ص) در حالی صورت می گیرد که زمینه را برای تشکیک در حقانیت و خطاناپذیری «وحی الهی» و به تبع آن خطاپذیری قرآن کریم مهیا می کند. همان گونه که در ادامه خواهد آمد، توسل سلمان رشدی به سبک رئالیسم جادویی و استفاده از عنصر خیال و استفاده از مفاهیم جادو و طلسم، همگی برای شبهه سازی در مورد پدیده وحی الهی، انجام گرفت. رمان سلمان رشدی با توسل به شیوه های پست مدرن در حوزه ادبیات داستانی نوشته شده است اما خط اصلی رمان چیز جدیدی نیست و سابقه ای به اندازه تاریخ اسلام دارد. تشکیک در عصمت پیامبر اعظم(ص) و مشتبه سازی حقانیت وحی، نشان از یک جنگ فکری طولانی مدت دارد. هنگامی که پیامبر (ص) دعوت خود به اسلام را در مکه آشکار ساختند مشرکان پیشاپیش به ایجاد درگیری فکری مشابه به آن چه امروز غربی ها با توسل به کتاب آیات شیطانی انجام می دهند، پرداختند. یکی از اصلی ترین خطوط این مبارزه آن بود که قرآن و نبوت، مفاهیم و پدیده های بشری پنداشته شوند. چنان که قرآن کریم نیز در بسیاری از آیات متعرض این نکته شده است:
«ولقد نعلم انهم یقولون انما یعلمه بشر»(نحل / 103) «ما کاملاً آگاهیم که (کافران) می گویند آن کس که مطالب این قرآن را به رسول می آموزد بشری است.» و «ان هذا الا قول البشر» (مدثر / 25) «این آیات گفتار بشری بیش نیست»
البته باید توجه شود نثر نفرت انگیز کتاب سلمان رشدی سبب شد نتواند به سبک کتب شرق شناسی در مورد اصول اسلامی تشکیک ایجاد کند. علامه سید مرتضی عسگری در این رابطه می گوید: «بیشتر مستشرقان می کوشیدند با نوشته های خود ثابت کنند که قرآن پدیده ای بشری است و اسلام پیوسته تغییر و تحول یافته است و این که قرآن متناسب با عصر خود بوده است و امروز باید مسلمانان تحول بیابند و افکار و قوانینی را در پیش بگیرند که با عصر کنونی تناسب داشته باشد. اما مولف کتاب آیات شیطانی، رویه و روال مستشرقانی را که سعی داشتند با فریب و نیرنگ به ستیز با اندیشه اسلامی بپردازند، کنار گذاشته و مانند صهیونیزم به جنگ با اسلام برخاسته است.»۱ از این جهت باید هدف نگارش و نشر کتاب سلمان رشدی را شهروندان کم اطلاع غربی از اسلام، دانست که ممکن است تحت تاثیر القائات آیات شیطانی قرار گیرند. طبعا غربی ها هم انتظار نداشتند بتوانند با حمایت از رمان سلمان رشدی، اعتقادات مسلمانان را تحت تاثیر قرار دهند بلکه موضوع آن بود که «نوع واکنش» مسلمانان به مسئله سلمان رشدی می توانست به «اختلاف افکنی» میان مسلمانان و تفکیک کردن اصطلاحا مسلمانان میانه رو با مسلمانان افراطی بیانجامد. این هدف نیز به خاطر حمایت گسترده مسلمانان از فتوای امام خمینی(ره) تا میزان بالایی محقق نشد.
 رئالیسم جادویی و کتاب آیات شیطانی
نثر کتاب آیات شیطانی، با سبک «رئالیسم جادویی»۲  نوشته شده است. گفته می شود اصطلاح «رئالیسم جادویی»۳  برای اولین بار در سال 1925 توسط هنر شناس آلمانی، فرانس رو۴  مطرح گشت. او از اصطلاح رئالیسم جادویی استفاده کرد تا آثار هنری گروهی از هنرمندان آلمانی که خود را عینیت گرایان نو می نامیدند، نقد کند. به طور کلی امروزه اصطلاح رئالیسم جادویی به مجموعه آثار داستانی اطلاق می گردد که در آن عناصر حقیقت گرایی، خیال، فانتزی، سحر و جادو در هم آمیخته باشد. در این تلفیق گاه قالبی پدید می آید که به هیچ یک از عناصر اولیه شباهت ندارد. نکته مهم آن است که در این سبک، در هم آمیختگی دو عنصر واقعیت و خیال آن چنان زیرکانه انجام می شود که تمامی حوادث خیالی، کاملاً حقیقی و طبیعی جلوه گر می گردند؛ آنچنان که خواننده به راحتی پذیرای کنش ها و حوادث فرا واقعی می گردد. امروزه سبک رئالیسم جادویی توسط بسیاری از نویسندگان «استعمار نو» استفاده  می شود، به جز سلمان رشدی، افرادی نظیر آنجلا کارتر۵ و اما تننت۶  از جمله نویسندگانی هستند که برای اهداف استعمار انگلیس قلم می زنند و  به نویسندگان استعمار نو لقب گرفته اند. برخی از منتقدین ادبیات داستانی، بر این باور پافشاری می کنند که این سبک داستان نویسی با توجه به نوع جامعه و بافت اجتماعی کشورهای جهان سوم پدید آمده است. آنان می گویند که کشورهای استعمار زده، پیوسته برای آرام کردن خود از بند اسارت و به منظور رهایی از مشکلات عدیده ی اقتصادی، سیاسی و اجتماعی به عالم خیال پناه می برند و بیشتر دوست دارند، شاهد جادو و طلسم به عنوان عامل یاری رسان در داستان باشند.
ـــــــــــــــــــــــــــــ
۱ - پیشین، ص13.
۲- Magic Realism
۳- Magischer Realismus
۴- Franz Roh
۵- Angela Carter
۶- Emma Tennant